ქვევრები საქართველოში

გიორგი ბარისაშვილი

ქვევრი, როგორც სამეურნეო ხასიათის ჭურჭელი, შორეულ წარსულში ჩნდება. უწინ ღვინის ჩასასხმელ- შესანახი ჭურჭლის აღსანიშნავად მიღებული ყოფილა ჭური. შემდეგდროინდელ საბუთებსა და ძეგლებში, ჭურის გარდა, ქვევრიც ჩნდება. სულხან-საბას განმარტებით, "ჭური არს კეცთაგან ჭურჭელი: ქვევრი, ყვიბარი, ქოცო, ხალანი, დერგი, ლაგვინი, ლაგვინარი და მისთანანი". XVI საუკუნიდან აღმოსავლეთ საქართველოში ჭურისა და ქვევრის განსხვავება აღარ სცოდნიათ, ჭური მხოლოდ ზოგადი მნიშვნელობის ტერმინად ყოფილა შენარჩუნებული. ღვინის შესანახი მიწაში ჩასაფვლელი დიდი ჭურჭლის სახელად მხოლოდ ქვევრიღა დარჩენილა. უნდა აღინიშნოს, რომ ქვევრი იმდენად დახვეწილი ჭურჭელია, რომ შექმნიდან დღემდე, მრავალი საუკუნის შემდეგ, თითქმის უცვლელი სახით მოაღწია.

მექვევრეობა კერამიკული წარმოების ერთ-ერთი დარგია და მთლიანად მეღვინეობის ინტერესებს ემსახურება. ქვევრში მიმდინარეობს ყურძნის ტკბილისა თუ დურდოს დადუღება, ქვევრშივე ხდება ღვინის შენახვა. მეთუნეობის ძირითადი დარგებია მეაგურეობა, მეკრამიტეობა, მეჭურჭლეობა, მეთონეობა (საიდანაც წარმოიშვა ამ დარგის სახელი - მეთუნეობა) და მექვევრეობა. კერამიკული ნაწარმი მზადდება თითქმის ყველა სახის თიხისაგან, რომელსაც მოიპოვებენ როგორც დასავლეთ, ისე აღმოსავლეთ საქართველოში, მაგრამ ქვევრების დასამზადებლად თიხაც განსაკუთრებული უნდა იყოს და დამზადებისა თუ გამოწვის ტექნოლოგიაც სათანადო ცოდნასა და გამოცდილებას მოითხოვს. ქვევრის დადებით მხარედ მიიჩნევა: მისი დიდი მოცულობა, რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ოჯახურ პირობებში - ქვევრების ტევადობა ძველ საქართველოში დაახლოებით 10-დან 7000=-8000 ლიტრამდე მერყეობდა; ქვევრი ღვინოს მუდმივ ტემპერატურულ პირობებში ინახავს, რასაც ტექნოლოგიური თვალსაზრისით ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს და შეუცვლელია კახური ტიპის ღვინის დაყენებისას. ქვევრს მუხის კასრისაგან განსხვავებით, არ ახასიათებს ღვინის აშრობა და, ამრიგად, დანაკარგიც ნაკლებია. ყველა ტექნოლოგიური პროცესის ზუსტი დაცვით ქვევრში ღვინო ხანგრძლივად ინახება. უამრავ დადებით თვისებასთან ერთად ქვევრს უარყოფითი მხარეებიც აქვს: ასეთია, მაგალითად, ქვევრის კედლების ძლიერი ფორიანობა და განსაკუთრებით დიდი მოცულობის ქვევრებში მცირედი ვიბრაციის დროსაც კი (მიწისძვრა, მეწყერი და სხვ.) კედლების დაბზარვის რისკი. არსებობს ახალი, უხარისხო ქვევრების შეძენის საშიშროებაც, რის საფუძველსაც, ხშირ შემთხვევა- ში, ამ დარგისადმი გულგრილი დამოკიდებულება და ქვევრის დამზადების ტექნოლოგიის არასრული დაცვა ქმნის.

ქვევრის კედლების ძლიერი ფორიანობის საწინააღმდეგოდ ახალ ქვევრებს მიწაში ჩადგმამდე ათბობენ გაცხელებამდე და შიგნიდან თაფლის ცვილს უსვამენ. გამთბარი ქვევრის კედლები ცვილს ღრმად შეიწოვს. ამრიგად, გამოირიცხება როგორც ღვინის გაჟონვის ან გარედან ქვევრში ნესტის შეღწევის რისკი, ასევე ხმარებისა და რეცხვის პროცესში ცვილის მოცილების საშიშროება. ქვევრის გასაცხელებლად მასში ყრიან ვაზის წალამს და წვავენ, რის შემდეგაც ქვევრის შიდა ზედაპირს საგულდაგულოდ ასუფთავებენ. ცვილის ამოსმა შესაძლებელია მიწაში ჩამარხულ ქვევრშიც. რაც შეეხება მისი რეცხვის სიძნელეს, ეს პრობლემა იმდენად აქტუალური ყოფილა ძველად, რომ არსებობდნენ "ქვევრის მრეცხავები" და ამ საქმეს, ხშირ შემთხვევაში, პროფესიონალები ასრულებდნენ. უნდა აღინიშნოს, რომ ქვევრის ღვინოში რაიმე ზადის ან დაავადების გაჩენა ძირითადად ჭურჭლის არასათანადო რეცხვის შედეგია. ქვევრს რეცხავენ უშუალოდ გამოყენების წინაც და უქმად ყოფნის პერიოდშიც. ორივე შემთხვევაში, ისე როგორც ღვინის გადაღებისას, რეკომენდებულია ქვევრში გოგირდის ჩაბოლება (3 გრ გოგირდი ყოველ 100 ლიტრ ჭურჭელზე). ცარიელ ქვევრში გოგირდის ჩაბოლება შეიძლება განმეორდეს თვეში ან თვენახევარში ერ- თხელ. ასეთ დროს გოგირდის ჩაბოლება გარეცხილი ქვევრის შიდა ზედაპირის კარგად გამოშრობის მერე ხდება. ტრადიციულად, ქვევრების გარეთა ზედაპირს კირით ლესავდნენ. ამ ოპერაციას სხვადასხვა დატვირთვა აქვს, მაგრამ უმთავრესად მაინც ანტისეისმურ ღონისძიებად მიიჩნევა. ამას გარდა, დაკირულ ქვევრში ნაკლებია გარედან ნესტის ან გრუნტის წყლის შეღწევის რისკი. ქვევრების დაკირვა საქართველოში ძალიან სწრაფად გავრცელდა მას მერე, რაც XI საუკუნეში მომხდარმა უძლიერესმა მიწისძვრამ სავსე ქვევრების უმრავლესობა დააზიანა. ბოლო დროს კირის ნაცვლად ზოგჯერ ცემენტსაც იყენებდნენ, რაც უხეში დარღვევაა, ვინაიდან ცემენტის ექსპლუატაციის ვადა, კირთან შედარებით, მცირეა; ამასთან, ცემენტი შეიძლება დაობდეს კიდეც. გამოცდილი მექვევრე ჭურჭლისათვის მომზადებულ თიხას საგულდაგულოდ ახარისხებს და მოსაზელად არავითარ შემთხვევაში წვიმის ან ნაგუბარ წყალს არ იხმარს. თიხის მოსაზელად იყენებენ მხოლოდ სუფთა სასმელ წყალს. 

© "ქვევრი"