ღვინისა და ვაზის მუზეუმი – ტურისტებისთვის და მეცნიერებისთვის

ალეკო ცქიტიშვილი

ღვინის ტურიზმი საქართველოში ფეხს ახლა იდგამს, რაც ტრადიციული მეღვინეობისა და მდიდარი სამზარეულოს მქონე ქვეყნისთვის უჩვეულო რეალობაა. თუმცა, ამ პარადოქსს მარტივი ახსნა აქვს - საბჭოთა ასწლეულში მევენახეობა-მეღვინეობის დარგს სახელმწიფო კოლმეურნეობები განაგებდნენ, რომელთაც ღვინის ტურების ორგანიზება აზრადაც არ მოსვლიათ. დღეისათვის, ღვინის, სარესტორნო და ტურისტული ბიზნესის განვითარების კვალდაკვალ, ღვინის ტურიზმის აღორძინებაც დაიწყო. ღვინის კომპანიები ინფრასტრუქტურის იმგვარ მოდერნიზებაზე ფიქრობენ, რის შემდეგაც ადვილად შეძლებენ ტურიზმში ჩართვას. ეს მათთვის დამატებითი შემოსავალიც იქნება და პოტენციურ კლიენტებთან კომუნიკაციის ერთ-ერთი საშუალებაც.  

მაინც რა უნდა შესთავაზონ ტურისტებს ღვინის კომპანიებმა? ამ კითხვას ბევრი მარტივად უპასუხებს - ქართული სუფრა და ღვინო. თუმცა, კიდევ უფრო კრეატიული და მრავალმხრივი მიდგომაც არის შესაძლებელი. ნადიმისა და გართობის გარდა, კერძო კომპანიაში ტურისტების სტუმრობას შემეცნებითი და საგანმანათლებლო დატვირთვაც შეიძლება ჰქონდეს.

სწორედ ასეთი მრავალმხრივი ტურიზმის განვითარების საშუალებას იძლევა კომპანია„შუმის“განკარგულებაში არსებულიმეღვინეობის მუზეუმი, ეთნოგრაფიული კუთხე ღია ცის ქვეშ და ვაზის ჯიშების საკოლექციო ვენახი.

"შუმის" ისტორია 2001 წლიდან იწყება. რუსეთის ემბარგომდე კომპანია ინტენსიურად ვითარდებოდა. წინანდალში ჭავჭავაძეების ისტორიული მამულის გვერდით, მდინარე კისისხევის ნაპირას არქიტექტურულმა ჯგუფმა "არსმა" დააპროექტა მეღვინეობის კომპლექსი, რომელიც ითვალისწინებდა: საწარმოს, საძველეს, სადეგუსტაციო დარბაზს, ღვინის მუზეუმსა და ბიზნესის მრავალმხრივი განვითარებისთვის მნიშვნელოვან სხვა კომპონენტებს. ეს ინფრასტრუქტურა საკუთარ თავში იმთავითვე მოიაზრებდა ღვინის ტურიზმს, შემეცნებით-საგანმანათლებლო ელემენტებით.

ღვინის მუზეუმი

2006 წლის რუსეთის ემბარგომ და 2008 წლის აგვისტოს მოვლენებმა ღვინის ბიზნესს დიდი დარტყმა მიაყენა, რის გამოც კომპლექსის დასრულება შეფერხდა. თუმცა, კომპანიის განკარგულებაში უკვე არსებობს კეთილმოწყობილი ღვინის მუზეუმი, ეთნოგრაფიული კუთხე ღია ცის ქვეშ, სადეგუსტაციო დარბაზი და ვაზის ქართული ჯიშების საკოლექციო ვენახი, რაც "შუმს“ საშუალებას აძლევს, საზოგადოებას შესთავაზოს შემეცნებით-საგანმანათლებლო ტური: ღვინის მუზეუმში უნიკალური არქეოლოგიური არტეფაქტების დათვალიერება, ცოცხალ ეთნოგრაფიულ კუთხეში ქართულ მეღვინეობასა და სამზარეულოსთან დაკავშირებული ტრადიციების გაცნობა, კომპანიის ღვინოების, მათ შორის - ბიოღვინის დეგუსტაცია, საკოლექციო ვენახში დაცული ვაზის ქართული და უცხოური ჯიშების დათვალიერება.

"შუმის" მეღვინეობის მუზეუმის კონცეფციით, დამთვალიერებელმა უნდა მიიღოს პასუხი კითხვაზე, რატომ არის საქართველო ღვინის სამშობლო. მუზეუმში გამოკრულია რუკა, რომელზეც ასახულია კულტურული მევენახეობის ისტორიული არეალი და მეღვინეობის უძველესი კერები. აქვე წარმოდგენილია ეროვნული მუზეუმის მნიშვნელოვანი ექსპონატების ასლები – ღვინის წარმართული ღვთაების -ბადაგონის ქანდაკება, ვაზის ლერწების ვერცხლის გარსაკრავები და ა.შ. თუმცა, მუზეუმის მთავარი ღირსება არის კახეთის არქეოლოგიურ ექსპედიციასთან თანამშრომლობით გამოფენილი ორიგინალური არქეოლოგიური არტეფაქტები, რომლებსაც აქ დაცვის საუკეთესო პირობები აქვს შექმნილი. ეს ნივთები დამთვალიერებელს საქართველოს ტერიტორიაზე არსებულ მეღვინეობის უძველეს ტრადიციებზე მოუთხრობს.

კახეთის ტერიტორიაზე აღმოჩენილი ძვ. წ. IV ათასწლეულის II ნახევრითა და III ათასწლეულით დათარიღებული თიხის საღვინე ჭურჭლეული შესრულების უმაღლესი ტექნიკით და დახვეწილი ფორმებით გამოირჩევა.  სხვადასხვა ფერის, სხვადასხვა სტილის, სხვადასხვა ხელოსნური სკოლის ჭურჭელი გვიჩვენებს, რომ ისტორიულად საქართველოში თიხის დამუშავების სხვადასხვა მეთოდი არსებობდა. ჭურჭლის მრავალფეროვანი ფორმები და მრავალნაირი ფუნქციური დანიშნულება მიგვითითებს მეღვინეობის განვითარების მაღალ დონეზე. ასეთი ექსპონატებია: ძვ.წ. XIV ს.-ის თიხის ყანწი უდაბნოს ნაქალაქარიდან, ძვ.წ. XIV-XIII სს.-ის დახვეწილი მინიატურული ჭინჭილა და სხვადასხვა ფორმის მრავალი სასმისი.

ამ ექსპონატებს შორის ჩემი ყურადღება მიიპყრო სანადიმო სასმისის უნიკალურმა ნიმუშმა - ჭინჭილის მსგავსი თიხის ჭურჭლის ფრაგმენტმა, ფერდზე შვიდი დვრილით, საიდანაც მონადიმეები, სავარაუდოდ, ღვინოს სვამდნენ. ასეთ სასმისს ნადიმზე მხიარული განწყობა უნდა შეეტანა.

მუზეუმის ცენტრალური ექსპონატი, რომელსაც ყველაზე თვალსაჩინო ადგილი უკავია, ძვ. წ. XII საუკუნით დათარიღებული ქვევრია. ეს არის საქართველოში აღმოჩენილი ერთ-ერთი უძველესი ქვევრი, რომელიც შეგვახსენებს, რომ ქართული მეღვინეობა რამდენიმე ათასწლეულს ითვლის.

"შუმის" ეთნოგრაფიული კუთხე ღია ცის ქვეშ გვიჩვენებს, რომ ათასწლეულების განმავლოვაში ჩამოყალიბებული ტრადიციები დღესაც ცოცხალია. აქ წარმოდგენილია ქართული სოფლის ყოფისა და სამზარეულოს ატრიბუტები: საწნახელი, არყის სახდელი (ე. წ. ზაოტი), პატარა ქვევრები - ქოცოები, თონე, ურემი და სხვა ნივთები. მნიშვნელოვანია, რომ თონე და
„ზაოტი“მოქმედია და სტუმარს შეუძლია, თვითონაც გამოაცხოს პური და მონაწილეობა მიიღოს „ჭაჭის“გამოხდაში.    

ვაზის მუზეუმი

ვაზის ქართული ჯიშების საკოლექციო ვენახი „შუმის“გარდა მხოლოდ „ქინძმარაულის მარანს“აქვსსაქართველოს ღვინის კომპანიებს შორის. რამდენიმე ახლა აპირებს მსგავსი ვენახების გაშენებას. კერძო კომპანიების ეს ინიციატივა ერთი-ორად დასაფასებელია, თუ გავითვალისწინებთ, რომ საკოლექციო ვენახების მოვლა-პატრონობა მხოლოდ ხარჯთან არის დაკავშირებული და მისგან პირდაპირი ეკონომიური სარგებელიარაფერია. 21-ე საუკუნემდე ვაზის ქართული ჯიშების საკოლექციო ვენახები მხოლოდ მებაღეობის, მევენახეობისა და მეღვინეობის სახელმწიფო ინსტიტუტს დასასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტსჰქონდა. კერძო სექტორის ჩართვა ამ საქმეში ვაზის ქართული ჯიშების დაცვის, შესწავლისა და გამრავლების შესაძლებლობებს ზრდის.  

„ქინძმარაულის მარნის“საკოლექციო ვენახში ვაზის ქართული ჯიშები, ძირითადად, ძველი კოლექციებიდან არის გადმოტანილი. „შუმმა“კი უფრო რთული გზა აირჩია. ძველი კოლექციებიდან ქართული ჯიშების გადმოტანის პარალელურად, კომპანიის წარმომადგენლები საქართველოს სხვადასხვა რეგიონებში მოგზაურობენ და ვაზის იშვიათი ქართული ჯიშების ნიმუშები მოსახლეობიდან მოაქვთ. მართალია, ეს პროცესი სოფლებიდან კოლექციაში გადმოტანილი ჯიშების ხელახალი იდენტიფიკაციის ხანგრძლივ პროცესსაც გულისხმობს, მაგრამ სამაგიეროდ, ამ გზით სრულიად უცნობი მივიწყებული ჯიშების აღმოჩენის შანსი იზრდება.

ამ თვალსაზრისით „შუმის“საკოლექციო ვენახს არა მარტო შემეცნებით-საგანმანათლებლო, არამედ დიდი სამეცნიერო ღირებულებაც აქვს. ამას ჩვენთან საუბრისას ადასტურებს მებაღეობის, მევენახეობისა და მეღვინეობის ინსტიტუტის ვაზისა და ხეხილის გენოფონდის კვლევისა და გენეტიკა-სელექციის განყოფილების ხელმძღვანელი დავით მაღრაძე. იგი აქტიურად თანამშრომლობს კომპანია „შუმთან“და მის კოლექციაში დაცული ჯიშების აპრობაციაზე მუშაობს.

„მადლობა უნდა ვუთხრათ „შუმს“, რომ საკუთარი ხარჯებით გააშენა და უვლის ვაზის ქართული ჯიშების კოლექციას. ამავე დროს, აქტიურად თანამშრომლობს ჩვენთან, მეცნიერებთან – მასალებიც ხელმისაწვდომია და ადგილზე კვლევის საშუალებაც გვაქვს. კოლექცია იმითაც არის უნიკალური, რომ საკმაოდ მრავალფეროვან უცხოურ ჯიშებს მოიცავს. აქ დაცული ზოგიერთი უცხოური და ქართული ჯიში სხვა ქართულ კოლექციაში არ გვხვდება“, - გვიხსნის დავით მაღრაძე და დასძენს: „კულტურულ მცენარეთა, მათ შორის - ვაზის ჯიშების დაცვა და გენეტიკური მასალის შენარჩუნება თანამედროვე მსოფლიოს პრობლემაა. წარმოებაში მხოლოდ საუკეთესო ჯიშების დანერგვის შედეგად სხვა ჯიშების რიცხვი მცირდება. თუმცა, ცვალებადი ეკოლოგიური და საბაზრო პირობების გამო, ესა თუ ის ჯიში, რომელიც დღეს არ არის პატივდებული, ხვალ და ზეგ შესაძლოა, საინტერესო გახდეს ამა თუ იმ მიზეზის გამო. ვაზის ქართული ჯიშების დაცვა, ამავე დროს, ჩვენი მევენახეობის ისტორიის დაცვასაც გულისხმობს. თითოეული ეს ჯიში ცოცხალი ისტორიული ძეგლია და ვალდებული ვართ, ისინი დავიცვათ. უნდა დავეთანხმოთ ცნობილ ამპელოგრაფს, მაქსიმე რამიშვილს, რომელმაც თქვა, რომ რქაწითელის გამოყვანაზე ქართველმა კაცმა იმდენივე იშრომა, რამდენიც სვეტიცხოვლის აშენებაზე. ჯიში დაცულად ითვლება, თუკი იგი, სულ ცოტა, სამ კოლექციაში მაინც არსებობს. ასეთ შემთხვევაში, მისი დაცვის ხარისხი დამაიმედებელია“.

უნიკალური ჯიშები

ვაზის ქართული ჯიშების საკოლექციო ვენახის გაშენება „შუმმა“
2005 წლიდან დაიწყო. ეს კოლექცია პრაქტიკულად ქართული ვაზის მუზეუმია. კოლექციის შევსება დღესაც გრძელდება. ზოგიერთი ნიმუში ახალგაზრდაა და ჯერ ნაყოფს არ ისხამს. ამიტომ მორფოლოგიურად მათი აპრობაცია ჯერჯერობით სრულყოფილად ვერ ხერხდება. დავით მაღრაძეს უკვე კოლექციის თითოეული ნერგი აქვს აღნუსხული და მათ ყოველწლიურად აკვირდება. როგორც კომპანია "შუმის“ ხელმძღვანელი, აკაკი ცოფურაშვილი ამბობს, აგვისტოში, როცა საკოლექციო ვენახში ყურძენი მწიფდება და მისი შესწავლის საუკეთესო დრო დგება, მეცნიერი დილის 6 საათიდან შუადღემდე ვენახში ფუსფუსებს და ჩანაწერებს აკეთებს. ეს პროცესი საკმაოდ დამღლელი და შრომატევადია.

დავით მაღრაძის თქმით, აპრობაცია ნებისმიერი ახალი საკოლექციო ვენახის აუცილებელი პირობაა. კოლექციაში თავმოყრილი ნიმუშები უნდა შედარდეს სხვა კოლექციაში მსგავსი სახელწოდებით დაცულ ნიმუშებთან.  ლიტერატურაში აღწერილი მორფოლოგიური ნიშნებით უნდა დადგინდეს ჯიშების ნამდვილობა. შუმის კოლექციაში დაცულია რამდენიმე ჯიში, რომლებიც (მათი სახელწოდებების თანახმად) ინსტიტუტის კოლექციებში არ არის, ზოგიერთი კი არც ამპელოგრაფიაშია მოხსენიებული. მათი ორიგინალობის დასამტკიცებლად დეტალური ამპელოგრაფიული ანალიზია საჭირო. ასეთი ჯიშებია: კლარჯული ვარდისფერი, ჩხავერი ძველებური, ჩხავერი ველური, სატერცველი, საბატონე მსხვილმარცვალა, შავშურა, წითლანა, წვიტკეკალა, ხითერი, თავკვერი თეთრი, თხელკანა, წითლანა, ხითერი, ქალის თითა.

დავით მაღრაძემ მოგვაწოდა იმ ჯიშების სია, რომლებიც “შუმის” კოლექციაში უკვე იდენტიფიცირებულია. ქართული ვაზის გულშემატკივარ ენთუზიასტებს ამ ჯიშების ნახვა შეუძლიათ “შუმის” საკოლექციო ვენახში: ადრეული თეთრი, ალექსანდრეული, ასურეთული შავი, ახმეტის წითელი, ბეგლარის ყურძენი, ბუა ყურძენი, ბუერა, ჩიტისთვალა ბოდბური, ცოლიკოური, ცოლიკოური მცვივანი, დანახარული, დიდშავი, დიღმურა, დონდღლაბი შავი, გაბეხაური შავი, გორულა (კლონი), გორული მწვანე, იმერული შავი, ინსტიტუტის გრძელმტევანა, იყალთოს წითელი, ჯაჭვაძისეული, კამური შავი, კაპისტონი წიწილიანი, კახის თეთრი, კრახუნა, კურკენა, მირზაანული, მსხვილთვალა თეთრი, მურადოული, მწკლარტა, მხარგრძელი ყვითელი, ქისი, ქვიშური, ქველოური, რცხილი, რქაწითელი ვარდისფერი, რქაწითელი წითელი, რქაწითელი, ღვინის თეთრი, საფენა, საფერავი ბუდეშურისებური, საფერავი ფაჩხა, შავთხილა, სეურა, სირგულა, ტაგიძურა შავი, თამარის ყურძენი, ტყუპკვირტა, უბაკლური, ვერტყვიჭალის თეთრი, წნორის თეთრი, ჭროღა, წყობილა, ხარისთვალა მესხური, ხარისთვალა თეთრი, ხიხვი ლოლაძის, ხუშია შავი, ზაქათალის თეთრი.      

© ღვინის კლუბი/Weekend