გაზაფხული ვენახში

ალეკო ცქიტიშვილი

კარგი მეღვინე გაზაფხულიდან იწყებს ზრუნვას შემოდგომაზე დასაწური ღვინის ხარისხზე. კარგი მეღვინე კარგი მევენახეცაა – მთელი წლის განმავლობაში ვენახში ფუსფუსებს და გასხვლიდან დაწყებული რთველით დამთავრებული, ვაზის ყოველი გასაჭირი იცის. კარგი მეღვინის მთავარი მოკავშირე და პარტნიორი მისივე ვენახია. მეღვინე და მევენახე მთელი წლის განმავლობაში ეხმარებიან ერთმანეთს და ერთობლივი ძალებით ცდილობენ, შექმნან ისეთი ღვინო, რომელიც ადამიანებს შვებას და ლხენას მოუტანს.

გაზაფხულზე ვენახში რამდენიმე აუცილებელი საქმეა გასაკეთებელი. ყველაზე მნიშვნელოვანი კი გასხვლაა. ზოგიერთი ვენახს შემოდგომაზე სხლავს და საქმეს წინ იგდებს. თუმცა, შემოდგომაზე გასხლული ვაზი გაზაფხულზე შედარებით ადრე იღვიძებს და ნაადრევი ყინვის შემთხვევაში, შეიძლება, პრობლემებიშეექმნას. ამავე დროს, ძლიერ ყინვიანი ზამთრის პირობებშიც არსებობს შემოდგომაზე გასხლული ვაზის დაზიანების რისკი. ამიტომ ბევრი მევენახე გასხვლას გაზაფხულის პირზე – თებერვლის ბოლოს ამჯობინებს. წელს დიდთოვლიანი ნალექის გამო საქართველოში ვენახები მარტის შუა რიცხვებში გაისხლა.

გასხვლის რამდენიმე მეთოდი არსებობს და ყველას თავისი მიმდევარი ჰყავს. არსებობს ყველაზე აპრობირებული, კარგად დაცდილი მეთოდებიც. ცხადია, უპირველეს ყოვლისა, გასათვალისწინებელია, როგორაა ფორმირებული ვაზი – დაბლარზეა, ოლიხნარზეა, ტალავერზეა თუ ხეზეა აშვებული. ერთი შეხედვით, გასხვლის კულტურა ყველაზე მეტად დაბლარ მევენახეობას უკავშირდება, მაგრამ დასავლეთ საქართველოში არსებული მაღლარი მევენახეობის გასხვლის ტრადიციები გვიჩვენებს, რომ მევენახეს არანაკლები შრომა სჭირდება ოლიხნარის, ტალავერისა და თვით ხეზე აშვებული ვაზის (ბაბილო) გასასხლავად. გურიაში ვაზის ხეზე ფორმირებისათვის ისეთ ხეებს იყენებდნენ, რომ მასზე ადვილად ასულიყვნენ და შეძლებისდაგვარად გაესხლათ. მურყანის (იგივე – რთხმელა, თხემლა) გარდა, ამისათვის არჩევდნენ ტყის ხურმას, რომელსაც რთხმელაზე ბევრად უფრო წვრილი ფოთლები აქვს და ამიტომაც ვაზს მეტი მზის სხივები მიეწოდება. გარდა ამისა, ტყის ხურმა გურულ მევენახეს გვიან შემოდგომაზეც ეხმარება, როცა ხურმა მწიფს და ჩიტები მის ტკბილ ნაყოფს უფრო ეტანებიან, ვიდრე ხეზე აშვებული საგვიანო ვაზის ჯიშების – ჩხავერის, ჯანის, სხილათუბანისა და სხვათა ყურძენს.

ვაზი საერთოდ რომ არ გაისხლას, თანდათან გაველურდება და დაკნინდება. განსაკუთრებით სწრაფად ეს პროცესი დაბლარ ვენახში მიმდინარეობს.

არქეოლოგიური გათხრების შედეგად, საქართველოს ტერიტორიაზე აღმოჩენილი სასხლავი იარაღები და ისტორიული წყაროები მიგვითითებს, რომ ქართველი მევენახეებისთვის დაბლარი მევენახეობა უცხო არ ყოფილა. ახლანდელ ვენახებთან შედარებით, უწინდელი დაბლარი ვენახები იმით განსხვავდებოდა, რომ თითოეულ ვაზს ინდივიდუალური საყრდენი ჰქონდა (ხარდანი, ჭიგო, სარი), ყოველგვარი მავთულის გარეშე. გასხვლისას ერთ მთავარ რქას არჩევდნენ და 12–14 კვირტზე სხლავდნენ,  მომავალი წლისთვის კი ორ ნეკს უტოვებდნენ. შემდეგში უკვე გაფოთლილ, მსხმოიარე მუშა რქას ხრიდნენ და ჭიგოზე ახვევდნენ, რათა ქარისგან ან მწიფე ყურძნების სიმძიმისაგან არ მოტეხილიყო.

მეღვინეობის სხვა ქვეყნებში, განსაკუთრებით კი ე. წ. ახალ სამყაროში (ავსტრალია, ახალი ზელანდია, აშშ, არგენტინა და სხვა), ვენახები ხშირად თვალუწვდენელ ფართობებზეა გაშენებული და ადამიანის ხელით მათი გასხვლა წარმოუდგენელია. ამიტომაც იქ კარგა ხანია, გასხვლის მექანიზებული მეთოდებია დანერგილი. თუმცა, მანქანით გასხლული ვენახისგან მიღებული ყურძენი, ძირითადად, მასობრივი წარმოების ღვინისათვის თუ გამოდგება. სასხლავი მანქანა ღვინის ბიზნესში ჩართული ადამიანების მოკავშირეა, ვინც მილიონობით ბოთლი ღვინის გაყიდვაზე ფიქრობს. ხოლო მათთვის, ვისთვისაც მეღვინეობა შემოქმედებითი პროცესია და ვინც მაქსიმალურად მაღალი ღირსების ღვინის შექმნაზე ზრუნავს, მექანიზებული სხვლა მიუღებლია.

კომპანია „ხარებას“ მეღვინის, ლადო კუბლაშილის თქმით, კარგი ღვინო გაზაფხულის სამუშაოებიდან იღებს სათავეს და არა იმ სავსე ყანწიდან, რომელიც საშუალო სტატისტიკურ მოქეიფეს უჭირავს: „გასხვლისას ჩვენ უკვე დაახლოებით ვიცით, რას მივიღებთ ამა თუ იმ ვენახიდან. კომპანია „ხარებას“ საკუთრებაში ამჟამად 500 ჰექტარი ვენახია და ცხადია, ამხელა ფართობის ვენახის მოვლა ადვილი საქმე არ არის. ამიტომ მივიღეთ გადაწყვეტილება, დავნერგოთ ვენახების სპეციალური მენეჯმენტი. განსაკუთრებული ხარისხის ქვევრის ღვინოებისთვის გამოვყოფთ ცალკე ვენახებს, სადაც ვაზს ნაკლებად დავტვირთავთ და განსხვავებული მიდგომით მოვუვლით, ანუ განსაკუთრებულ ყურადღებას მივაქცევთ. მასობრივი წარმოების ღვინოებისთვის კი ვენახი შედარებით მეტ მოსავალზე გვექნება გათვლილი. თუმცა, ამ შემთხვევაშიც, ჩვენ ვაზს ძალიან არ დავტვირთავთ, რადგან არსებობს ზღვარი, რომლის იქით ჭარბი მოსავალი უკვე მდარე ხარისხის ღვინოს უდრის. ჩვენ ამ ზღვარს არასოდეს ვცდებით“.

გასხვლისათვის აუცილებელია, მევენახემ კარგად შეარჩიოს და გალესოს სასხლავი იარაღი. ძველად ვენახს დანით სხლავდნენ. ახლა ოდნავ მოკაუჭებულ, კარგად ალესილ სასხლავ დანებს მიყრუებულ ქართულ სოფლებში თუღა ნახავთ მოხუცი პაპების ხელში. დანა უფრო სანდო და მოხერხებულმა სასხლავმა მაკრატელმა შეცვალა, რითაც ვენახი უფრო სწრაფად და ამავე დროს, ხარისხიანად ისხვლება. თუმცა, ბოლო ხანს კარგი სასხლავი მაკრატლები საკმაოდ გაძვირდა. იაფად შეიძლება ისეთი მაკრატელი შეიძინო, რომელიც ერთი სეზონის შემდეგ ფუჭდება ან თავიდანვე ცუდად მუშაობს. ცუდი სასხლავი მაკრატელი ვაზის რქებს არასწორად ხლეჩს. დაზიანებული რქა შემდეგ ცუდად ხორცდება და დაავადების კერად იქცევა.

წელს პირველად მივიღე მონაწილეობა ვენახის სხვლაში. ქართული ვაზის ფონდის ვენახები ბაკურციხეშია გაშენებული. ორი წლის წინ ღვინის კლუბის რამდენიმე წევრმა აქ ქართული ვაზის იშვიათი ჯიშების ვენახის გაშენება გადავწყვიტეთ და ფონდიც ამ მიზნით დავაფუძნეთ. ამჟამად ბაკურციხეში 0,7 ჰექტარზე ვაზის რვა ჯიში გვაქვს გაშენებული: ქისი, ხიხვი, კახური მცვივანი, ბუდეშურისებრი საფერავი, ვარდისფერი რქაწითელი, რქაწითელი, ღვინის თეთრა, მწვანე კახური. გასულ წელს გაშენებული ვენახი წელს პირველად გაისხლა ორ კვირტზე. ასეთი ახალშენის გასხვლა ერთი შეხედვით იოლია – ყველაზე საუკეთესო რქა უნდა შეარჩიო და ორამდე თვლა უნდა იცოდე, რომ ვაზებს ორ–ორი კვირტი დაუტოვო მიწის პირას. თუმცა, ვენახი თუ დიდ ფართობზეა გაშენებული და დამხმარეც ცოტა გყავს, სამუშაო დამღლელია, განსაკუთრებით – მუშაობას შეუჩვეველი ქალაქელი კაცისთვის. ამაში თვითონვე დავრწმუნდი, როცა ათასჯერ მაინც ჩამუხვლა დამჭირდა და მეორე დღეს დიდი ხნის უვარჯიშებელი ფეხის კუნთები მტკიოდა.

გასხვლის საიდუმლოებები მეღვინე სოლომონ ცაიშვილმა ამიხსნა: „ვენახს ყველა თავის ჭკუაზე სხლავს, იმისდა მიხედვით, თუ რას მოითხოვს და რას ელის მისგან. ვისაც უნდა, დიდი მოსავალი მოიწიოს, რომ ქარხნებს დიდი რაოდენობით ყურძენი ჩააბაროს, ვაზს „ტვირთავს“, ანუ მაქსიმალურად ბევრ რქას უტოვებს. ვინც ხარისხიან ღვინოზე ფიქრობს, იგი ორი–სამი რქის მეტს არ ტოვებს. გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს ისეთი რქების სწორად ამორჩევას, რომლებიც ერთი მხრივ, კარგად დაისხამს, მეორე მხრივ კი ვაზის სწორად ფორმირებასაც განაპირობებს. ამას სათანადო ყურადღება არ ექცევა და ამიტომ არის შემთხვევები, როცა ვაზზე უნაყოფო რქებს ტოვებენ, ხოლო ვენახების დიდი ნაწილი საქართველოში უსწორმასწოროდ არის ფორმირებული. მე თითო ვაზზე, 6–7 კვირტზე გასხლულ ორ რქას ვტოვებ სანაყოფოდ და კიდევ – ორ–ორ ნეკს, ორ კვირტზე. ნეკები, როგორც წესი, არ ისხამს და სამომავლო რეზერვია – ე. წ. სამამულე რქები. ვაზს თუსამამულერქაარდაუტოვე, შემდეგ წელს ნაყოფსვეღარგამოიტანს“.

გასხვლის შემდეგ გაზაფხულზე ვენახი უნდა გასუფთავდეს. ჩვენთან გასხლულ რქებს ერთად აწყობენ, კონავენ და ვენახიდან გამოაქვთ. ბევრი გლეხი ნასხლავს იქვე წვავს, რაც არც თუ ისე სწორი გადაწყვეტილებაა ეკოლოგიური თვალსაზრისით. ევროპაში ბევრი ბიომევენახე ნასხლავ ლერწებს სპეციალური მანქანით აქუცმაცებს და ვენახში ტოვებს. დაქუცმაცებული ლერწები მიწას ერევა და საუკეთესო ორგანული სასუქია. საქართველოში ასეთი მანქანა–დანადგარი ფაქტობრივად არავის აქვს. ამიტომ ნასხლავის დაწვა ყველაზე პრიმიტიული და ადვილი გამოსავალია. ვისაც ვენახი დიდ ფართობზე არა აქვს გაშენებული და ნასხლავიც ბევრი არ რჩება, შეკონილი ლერწები შინ მიაქვს, აბინავებს და შემდეგ მთელი წლის განმავლობაში თონის გასახურებლად ან მწვადის შესაწვავად იყენებს. ცნობილია, რომ ვაზის ლერწზე შემწვარ მწვადს საუკეთესო გემო აქვს. ბოლო დროს თბილისის სუპერმარკეტებში დაფასოებული ლერწებიც კი გამოჩნდა ვაზის ლერწზე მწვადის შეწვის მოყვარულებისთვის. ნასხლავი ლერწების გაყიდვა საუკეთესო გამოსავალია ისეთ ვითარებაში, როცა არ ვიცით, რა მოვუხერხოთ ნარჩენებს. თუმცა, ეს ბაზარი ისე არ არის განვითარებული, რომ გლეხებმა ნასხლავის გაყიდვით დამატებითი შემოსავალიც მიიღონ და ცეცხლის დანთებით გარემოს საფრთხეც აღარ შეუქმნან.

შემოდგომაზე მოხნულ ვენახს გაზაფხულზე კულტივაცია სჭირდება. ვინც ვენახს ქიმიური სასუქით კვებავს, იგი იძულებულია, დახვნა–კულტივაცია ყოველ წელს ჩაატაროს. ორგანული სასუქის (ნაცარი, ნაკელი, კომპოსტი და ა. შ.) ოპტიმალური დოზით გამოყენება მევენახეობაში ბევრად უფრო ეკოლოგიური მიდგომაა. ასეთ შემთხვევაში, ვენახს ყოველ წელს დახვნაც არ დასჭირდება. სოლომონ ცაიშვილი, მაგალითად, ვენახს ოთხ–ხუთ წელიწადში ერთხელ ხნავს. აქ ისევ მნიშვნელოვანია საკითხი, თუ რისთვის გვჭირდება ვენახი. დიდი რაოდენობით ყურძნის მისაღებად, გლეხები ქიმიური სასუქის გამოყენებას და ყოველწლიურ ხვნას არჩევენ. ვენახს ყოველ გაზაფხულზე ასევე ხნავენ ის გლეხები, რომლებიც რიგებს შორის სხვა მცენარეებს თესავავენ (პარკოსნებს და ა.შ.).

გასხვლისა და გასუფთავების შემდეგ იწყება ვენახების შეკეთება – დაზიანებული ბოძებისა თუ ჭიგოების შეცვლა, გამაგრება და გასწორება, აგრეთვე – მავთულების დაჭიმვა. ამის შემდეგ მევენახემ კვირტის გაშლამდე შეყელვა უნდა მოასწროს – სანაყოფედ დატოვებული რქები ბოძებზე გაჭიმულ მავთულზე მიაბას. როგორც წესი, რქები ყველაზე დაბლა, პირველ მავთულზე უნდა მიებას გადაწვენით, რათა ახალი ყლორტები შემდეგ ზედა მავთულებზე ავიდეს. შეყელვისას რქების მისაბმელად საუკეთესოა მცენარეული თოკები და სიმინდის ფუჩეჩი, რომელსაც წინა დღით წყალში ალბობენ, შემდეგ მსხვილად ძაფავენ და მისაბმელად იყენებენ. ბოლო ხანს შესაყელად ასევე გამოიყენება პლასტიკის სამაგრები. მნიშვნელოვანია, რომ შეყელვა დაიწყოთ მას შემდეგ, რაც რქაში წვენის მოძრაობა დაიწყება. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მავთულზე გადაწვენისას, ზამთრის ძილის მდგომარეობაში მყოფი რქები სიმყიფისაგან ადვილად გაგიტყდებათ და იზარალებთ.

შეყელვის შემდეგ მევენახე ორი–სამი კვირით ისვენებს. დაახლოებით აპრილის ბოლოსკენ „კვირტი გამოვა“, ანუ ვაზი გაიფოთლება. ამ დროს ზოგიერთი მევენახე ვაზს გოგირდს ასხურებს. თუმცა, ღვინის კლუბის გამოცდილი მევენახეების რჩებით, ამ ოპერაციას შეგიძლიათ მხოლოდ იმ შემთხვევაში მიმართოთ, როცა წვიმიანი გაზაფხულია და ვენახში დაავადების გაჩენის რისკია.

გაზაფხულის ბოლო აკორდია ვაზის ყვავილობა. წელს ვაზი შედარებით გვიან – დაახლოებით მაისის შუა რიცხვებში აყვავდება. მანამდე კი, პირველი წამლობაც უნდა მოასწროთ და ახალგამოსული ფოთლები დაამუშავოთ. ყვავილობისას „ვენახის შეწუხება“ სარისკოა – ყვავილი დაზიანდება და მოსავალი შემცირდება.   

© ღვინის კლუბი/Weekend