ქართული სუფრის სოციოფილოსოფია და ზოგიერთი სხვა რამ

 

 

 

 

 

 

 

 

ქართული კულტურის ძირითადი ნიშანი მისი “უფორმობა”, “მოზაიკურობა” (ო. მანდელშტამი) და უპრინციპობაა. ეს არის აგრეგატი, რომელსაც არა აქვს მკვეთრად გამოკვეთილი ფერი, უფრო სწორად, ქართული კულტურა ქამელეონის მსგავსად იცვლის ფერს იმისდა მიხედვით, თუ საიდან მოედინება “რძისა და თაფლის მდინარეები”. ჩვენი ყბადაღებული “მედასავლეთეობა” (სახელისუფლებო ელიტისა და არასამთავრობო დონეზეც) პროვოცირებულია ფულის იმ ნაკადით, რომელიც “ევროამერიკიდან” მოედინება, შესაბამისად, ამ “კულტურულ და პოლიტიკურ”ორიენტაციას მხოლოდ “მწვანე ფერის” ხელმისაწვდომობა უდევს საფუძვლად და არა დასავლური ღირებულებებისადმი ერთგულება და პატივისცემა. საზოგადოდ, კულტურას ქმნის “რეალობების”, შიშველი სურვილებისა და ვნებების “მიჩქმალვა” და მისი გაშუალებული ფორმით გადმოცემა. დიახ, “თვალში ნაცრის შეყრა” ყოველთვის კულტურის შემქმნელი აქტი იყო, მაგრამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა მას თან ახლადა რეფლექსიის გარკვეული დონეც.

 ქართული უნივერსალური კონფორმიზმის ზემოაღნიშნული “ფულოსოფია”, რომელიც თითქოს დემოკრატიული ღირებულებების და პოლიტიკური მოქნილობის დამკვიდრებას უნდა უწყობდეს ხელს (როგორც ამას ასაბუთებს ზოგიერთი ქართველი ნეოპრაგმატისტი), არ შეიცავს პრინციპულობის (შეგვეძლო გვეთქვა იდეურობის) იმ მინიმუმსაც კი, რომელიც საღ აზრს მოეთხოვება. მხოლოდ ფულის (ძალაუფლების) “სიყვარული” ან კერძომესაკუთრული ინსტიქტი არ შეიძლება ასეთ მინიმუმად მივიჩნიოთ. მინიმალური პირობების დასაკმაყოფილებლად ფულისკენ ეს ლტოლვა, უნდა დაუკავშირდეს დემოკრატიულ იდეებს, ღირებულებებს, და თავის მხრივ, ეს იდეები და ღირებულებები უნდა “გაშინაგანდეს” და გადაიქცეს მოქმედების ერთგვარ იმპერატივად, მხოლოდ ამის შემდეგ შეიძლება ვილაპარაკოთ “იდეურ პრაგმატიზმზე”, პრაგმატულ ადამიანზე, რომელიც პრაგმატულ წესებს პრაგმატულად პატივს სცემს. იმედია, მომავალში ეს ასე მოხდება, მითუმეტეს, თუკი აღმოჩნდება, რომ “ფულის შოვნა” ამ იდეების პატივისცემის გარეშე შეუძლებელია. მაგრამ არის ძლიერი ეჭვის საფუძველი: ვართ კი ქართველები “იდეის ხალხი”, შეგვიძლია იდეის ტარება, თუ მხოლოდ ამ იდეებით ვთამაშობთ? შეგვიძლია ფულის მოპოვება წესების დაცვით, თუ მუდამ უწესოდ “უწესო ფულის კეთებაში” ვიქნებით? ან იქნებ ეს “უიდეობა” და “უწესობა” გვანიჭებს უპირატესობას სხვა ხალხებთან და იგი ჩვენი ისტორიული გადარჩენის სტრატეგიას წარმოადგენს?

 წინასწარ მხოლოდ იმის თქმა შემიძლია, რომ საღი აზრი საქართველოში არასოდეს გადაზრდილა პრაგმატიზმის ფილოსოფიაში, ანუ არ მომხდარა ადამიანურ ურთიერთობათა ფორმების მეტნაკლები რეფლექსია. ამიტომ ჯერჯერობით ქართული პრაგმატიზმის ამერიკულ ან ევროპულ პრაგმატიზმთან შედარება ჰგავს მამონტზე მონადირე პირველყოფილი ადამიანის ჩვევების შედარებას თანამედროვე მენეჯერის დახვეწილ მმართველობით ტექნიკასთან.

არადა, ერთი შეხედვით, გარეგნულად, საქართველოში არსებობს ნორმალური საზოგადოებრივი მოწყობის ყველა პირობა: ზომიერი ჰავა, განათლების (თუნდაც ფსევდოგანათლების) გარკვეული დონე და უკვე ყბადაღებული გეოპოლიტიკური მდებარეობა, მესამე სექტორი, თავისუფალი მასმედია, და ბოლოს, ევროამერიკიდან გადმოწერილი ან ევროამერიკის გათვალისწინებით დაწერილი კანონები. მაგრამ ამ ქვეყანაში თითქოს ჰაერია მოწამლული. რას ნიშნავს ეს?

 

 

ქართული საზოგადოების ერთ-ერთი ძირითადი მახასიათებელი ნიშანი წერილობით მოცემული ნორმების (კანონის) და ყოფის ერთმანეთისაგან მაქსიმალური დაშორებულობაა. მართალია, მათ აბსოლუტურ დამთხვევას არც ერთ კულტურაში არა აქვს ადგილი, მაგრამ კანონის (დაწერილის) და ყოფის დაშორებულობის ხარისხი რამდენადმე განსაზღვრავს ამა თუ იმ კულტურის სპეციფიკას.

კანონისა და ყოფის მაქსიმალურ დაშორებულობას მე ვუწოდებ კულტურაში ტრანსმისიის მოშლას ან ტრანსმისიური მექანიზმების არარსებობას. წარმოვიდგინოთ ავტომანქანა, რომელსაც აკლია გადაცემათა კოლოფი. ძრავა იქოქება, არის გამონაბოლქვი და ჩვეული ხმაურიც, მაგრამ ძრავის მიერ გამომუშავებული ენერგია ბორბლებს არ გადაეცემა (ისევე როგორც ქართულ სუფრაზე საკვებისაგან მიღებული ენერგია არ გადადის სხვა, არაგასტრონომიული ტიპის აქტივობაში). ზუსტად ასევე ჩვენს სინამდვილეში არსებობს დაწერილი კანონები, მაგრამ მათ მინიმალური შეხება აქვთ ყოფასთან. ფაქტობრივად, ამ ქვეყანაში კანონი იწერება მხოლოდ იმისათვის, რომ ამას მოითხოვს ევროსაბჭო, ან კიდევ სხვა რომელიმე საერთაშორისო გაერთიანება.

ტრანსმისიის არარსებობა სამი მნიშვნელოვანი ფაქტორით არის გაპირობებული: (1) ქართულ სინამდვილეში არ მომხდარა არაფერი ისეთი, რისი შედარება შესაძლებელი იქნებოდა ევროპულ რეფორმაციასთან. აქედან გამომდინარე, (2) საქართველოში არ ჩამოყალიბდა დასავლური ტიპის სამოქალაქო შეგნება და სამოქალაქო (სოციალური) ფილოსოფია. შესაბამისად (3) დაწერილი კანონები და ნორმები მხოლოდ ფორმალურ, გარეგნულ ხასიათს ატარებდა. რადგან საქართველოს რეალობაში ადგილი არ ჰქონია ზემოაღნიშნულ მოვლენებს, სოციალურობის ორი მოდელი — ეკლესია (წერილობითი ტრანსლაციის გარანტი) და სოფელი ( თვით საზოგადოება) — ყოველთვის ერთმანეთს იყო დაშორებული. პირველი მოდელი თავს იყრიდა ღვთისმსახურების, ხოლო მეორე — სუფრის ირგვლივ. ქვემოთ შევეცდებით რამდენადმე გავშალოთ აქ გამოთქმული მოსაზრებები.

როგორც ვთქვით, საქართველოში არ მომხდარა რეფორმაცია, ესე იგი საღვთო წერილი და ყოფა ყოველთვის დაშორებული იყო ერთმანეთს. ევროპაში რეფორმაციამ ევანგელისტური პრინციპები მაქსიმალურად დაუახლოვა ყოფას (Soziales Dasein-ს), რის შედეგადაც, ერთი მხრივ, რელიგია მაქსიმალურად განთავისუფლდა რიტუალიზმისაგან, ხოლო მეორე მხრივ, ყოფის ზოგიერთმა ელემენტმა რელიგიური მნიშვნელობა შეიძინა. რეფორმაცია წარმოადგენდა სახარების ყოფაში კიდევ უფრო მეტად “გადმოქაჩვის” წარმატებულ მცდელობას. ფაქტიურად, რეფორმაციით მოხდა სახარების “საერო წაკითხვა” (Die Entzauberung der Welt — ვებერი), რის გამოც კანონის უზენაესობა, შრომის კულტთან ერთად ერთგვარ რელიგიურ ღირებულებად იქცა.

რეფორმაციამ ასევე მოხდინა საერო ცხოვრების “ასკეტიზაცია” და კანონმა შეიძინა მორალური იძულების ძალა, რაც არასოდეს ჰქონია ჩვენსას და მის მსგავს სხვა კულტურებსაც.

რადგან საქართველოში ვერ შედგა რეფორმაციული (და არც სხვა რომელიმე სახის) “ერესი”, შესაბამისად, ვერ მოხერხდა სოციალური ყოფის ქრისტიანიზაცია, სოციალურ ყოფაში სახარების საკმარისი “შეჭრა”, რის გამოც ეკლესია დღესაც კი თავის ადგილს პოლიტიკაში ეძებს. ეკლესია არანაირად არ უწყობს ხელს თავისი მოძღვრების პროპაგანდას, მისი პოზიცია “არისტოკრატიულია” და მის თანახმად ეკლესია კი არ უნდა მიდიოდეს ხალხთან, არამედ ხალხი თვითონ უნდა მივიდეს ეკლესიასთან. სწორედ ამის გამო მართმადიდებლური ეკლესია დღეს ვერაფერს უპირისპირებს თნამედროვე მმართველობითი ტექნოლოგიების ცოდნით აღჭურვილ სხვადადსხვა რელიგიურ მიმდინარეობებს.

საბოლოო ჯამში, კანონი (საღვთო წერილი) არ მონაწილეობდა თაობების აღზრდისა და სოციალიზაციის პროცესში, სამაგიეროდ, მას წარმატებით ცვლიდა დაუწერელი სუფრული ტრადიცია ან კიდევ ქურდული “სამართალი” და “შავი გაგება”. ქართული კულტურის ერთ-ერთი ძირითადი ნიშანი ეს არის დაუწერელის პრიორიტეტი დაწერილზე.

 

 

ჩვენს ქვეყანაში საკრალურთან შეხვედრა ყოველთვის ფორმალურ, წმინდა რიტუალურ ხასიათს ატარებდა (რომლის შინაარსი მხოლოდ განდობილთა მცირე წრისათვის იყო “ნათელი”) და არასოდეს არ გაივლიდა ადამიანთა გრძნობაზე. სასულიერო პირების სამგლოვიარო და სხვა სახის რელიგიური თუ არარელიგიურ რიტუალებში მონაწილეობას ქართველი ყოველთვის “იტანდა”, მაგრამ შინაგანად არასოდეს ითავისებდა. ეკლესიის ფორმალური წესები და ტრადიციები არასოდეს “გახალხურებულა” ისე, რომ საეკლესიო სწავლების რომელიმე დებულებას მორალური იმპერატივის ძალა შეეძინა. რადგან ეკლესიური სწავლება ვერასოდეს აღწევდა “შიგნით”, ქართველთა უმრავლესობა ყოველთვის იყო ცრუმორწმუნე, მაგრამ არასოდეს — მორწმუნე.

საქართველოში (და არა მარტო აქ) ეკლესიების სივრცობრივი დაშორებულობა დასახლებული პუნქტებიდან, მათი ადგილმდებარეობის თავისებურება (ძნელად მისადგომობა, რაც ადასტურებს ეკლესიის მჭვრეტელობით პოზიციასაც) სახარების (წერილის) და თვით ეკლესიის სოფლისაგან (საზოგადოებისაგან) დაშორებულობაზე მიანიშნებს. სოფელი (საზოგადოება) ცხოვრობდა თავისი მორალით ეკლესია — თავისით. ეკლესია და საზოგადოება მხოლოდ გარკვეულ ვითარებაში “ხვდებოდნენ” ერთმანეთს (“შეხვედრის” ტიპობრივ შემთხვევად დღეს შეიძლება წარმოვიდგინოთ სამარშრუტო ტაქსში ბოლო დროს დაკვირვებადი ტრადიცია: სამარშუტო ტაქსში მჯდარი ახალგაზრდა ეკლესიასთან მიახლოებისას პირჯვარს იწერს, რაც არანაირ გარანტიას არ წარმოადგენს იმისა, რომ ეს ადამიანი რეალურად ხელმძღვანელობს სახარების მცნებებით და ამ ეკლესიიდან ასიოდე მეტრით დაშორებული არ გაძარცვავს მოყვასს. ამით სულაც არ არის ნაგულისხმები ის, რომ პროტესტანტულ კულტურებში მსგავსი რამ არ ხდება, უბრალოდ, რელიგია იქ ეკლესიიდან საზოგადოებაშია გატანილი, მაშინ, როცა ჩვენს სინამდვილეში ღმერთს განსაზღვრული აქვს თავისი ტერიტორია და ადამიანზე ზეგავლენის გეომეტრიულად გაზომვადი სივრცე — ეკლესიის შემოგარენი, მომსახურების არე — რომლის იქითაც ადამიანი თავისუფალია “მორალისაგან”. ცხვრით ან სხვა რომელიმე სამსხვერპლო ცხოველით ეკლესიის ეზოში “მოსალოცად” შესვლა ასევე ღმერთთან “შეხვედრის” ერთ-ერთი შემთხვეევაა, მაგრამ ამ აქტის მიღმა წმინდა გასტრონომიული ინტერესი და ღმერთის მოსყიდვის (აქედან კორუფციის რელიგიური საფუძვლები) მცდელობა იმალება და ეს დადასტურებას პოულობს სამსხვერპლოს ირგვლივ გამართული ქეიფის ფინალში, როცა უკვე აღარავის ახსოვს “შეხვედრის” თავდაპირველი მიზანი.

 

 

ღმერთის მოსყიდვის ტრადიცია სოციალური ურთიერთობების პრაქტიკაში გადაიტანება. ამიტომ კორუფცია აქ სანახევროდ რელიგიურ (ლეგალურ) ელფერს იძენს და სოციალური ქცევის სავალდებულო რიტუალად იქცევა.

ქრთამის არაღება ყოველდღიური ცნობიერებისათვის, რაღაც აზრით, ტრადიციაზე უარის თქმას და “გაევროპელებას” უკავშირდება. არაკორუმპირებული არღვევს ნაციონალური ქცევის ძირითად მოდელს: “ფული აიღე და საქმეც გააკეთე” ან კიდევ “შენც ჭამე და სხვასაც აჭამე”. ეს სიტყვა “აჭამე” სუფრას აკავშირებს კორუფციასთან, უფრო სწორად, წარმოადგენს დიდი მასშტაბის კორუფციული აქტის პრელუდიას. თუკი ვინმე შეეცდება დაწეროს “კორუფციის ისტორია საქართველოში”, ის აუცილებლად დაინახავს, რომ საჭოთა პერიოდში “მოსაქრთამავად” სულაც არ იყო აუცილებელი ფული, ქრთამისთვის საკმარისი იყო სუფრის გაშლა დაინტერესებული მხარის მიერ და თანაც ეს მიიჩნეოდა არა ქრთამად, არამედ “ერთად პურის ჭამად”. სუფრა ადამიანს ათავისუფლებდა მორალური და სამართლებლივი პასუხისმგებლობისაგან: ძნელია “ერთად სადილი” ქრთამის მიცემის ფაქტად განიხილო. თანაც სუფრა აახლოვებდა ორი განსხვავებული სოციალური მდგომარეობის ადამიანს: ქრთამის ამღებს (მმართველს, ბატონს) და ქრთამის გამცემს (მართულს, მონას), სუფრა მათ ურთიერთობას ფამილარულს ხდიდა. დღეს სიტუაცია რამდენადმე შეიცვალა და ვფიქრობ, მიმდინარეობს ქართული ცნობიერების ტრანსფორმაცია, რადგან სულ უფრო და უფრო ხდება ქრთამის “რაციონალიზაცია” ფულის მეშვეობით. უფროდაუფრო მცირდება სუფრის “მოქმედების არეალი” და შემოდის ახალი ტიპის ურთიერთობები.

ზემოთქმულიდან გამომდინარე, სუფრა, ერთი მხრივ, ხელს უწყობს სოციალური დაძაბულობის შენელებას და, მეორე მხრივ, დაწერილი ნორმის (კანონის) “მონელებას”. სოფლის მორალის ინსტიტუციონალიზაცია ხდებოდა სუფრის მეშვეობით, რომლის ცენტრში იდგა თამადა, როგორც ხმა (აქედან ქართული კულტურის ფონოცენტრიზმი) და დაწერილის ოპონენტი.

 

 

საქართველოში ადამიანურ ურთიერთობებს მეტნაკლებად ყველასათვის მისაღები შეთანხმებები არ ედო საფუძვლად; და თუ ასეთი რამ მაინც არსებობდა, იგი ყოველთვის გარედან იყო თავსმოხვეული. ამიტომ პოლიტიკური დამოუკიდებლობის პირობებში ამ ქვეყანაში ყოველთვის ჭირდა ელემენტარული სოციალური და პოლიტიკური წესრიგის უზრუნველყოფა. სამაგიეროდ, მთელი სერიოზულობა სუფრაზე გადაიტანებოდა და იგი ერთგვარად ალტერნატიულ წესრიგს წარმოადგენდა. მართალია, ჩვენ არ გვქონდა სახელმწიფო, მაგრამ იყო სუფრა, რომელიც “ისხლეტდა” გარედან თავსმოხვეულ წესრიგს და ქართული კულტურისათვის დამახასიათებელ სოციალურობას და კულტურის ფსიქო-სოციალურ წყობას ხელშეუხებლად ინახავდა. ამოტომაც ამ კულტურისათვის ყოველთვის ორგანული იყო ის, რაც ხდებოდა სუფრის გარემოში და ყოველთვის გულისამრევი და მიუღებელი ის, რაც მის გარეთ იდგა. კულტურა შეიწყნარებდა იმას, რის “გასუფრება” შესაძლებელი იყო. ამგვარად “გასუფრდა” მეცნიერება ქართულ სინამდვილეში, რასაც ადასტურებს გამონათქვამი, რომ “ქართული სუფრა ეს აკადემიაა”. შეიძლება თუ არა წარმოვიდგინოთ სიტუაცია, როცა იგივეს იტყვიან პარლამენტზე და NGO-ზე? თუ დამკვიდრდება გამოთქმა რომ “ქართული სუფრა არის პარლამენტი”, ან “ქართული სუფრა ეს არის “განვითარების, მშვიდობის და დემოიკრატიის კავკასიის ინსტიტუტი”, ან კიდევ სუფრაზე გაჩნდება პარლამენტისა და NGO-ს სადღეგრძელო, ეს იქნება პარლამენტისა და NGO-ს კულტურაში “მოშინაურებისა” და იმავდროულად ამ დაწესებულებების პროფანაციის (მოკვდინების) სიგნალი. სრული “მოშინაურებისათვის” მნიშვნელოვანია, ეს გამონათქვამები დამკვიდრდეს ქვედაფენების სუფრულ მეტყველებაში.

 

 

ქართული სუფრა, მიკროსაზოგადოებაა, სოციალურობის ერთგვარი მოდელი და გახსენების ადგილია. ქართველს სუფრასთან ახსენდება, რომ სადღაც არსებობს რაღაც კანონი, რომელიც მან უნდა შეასრულოს (მაგალითად, მძღოლი სუფრასთან იხსენებს იმას, რომ საჭესთან დალევა არ შეიძლება, მაგრამ სუფრის ეთოსი ნთქავს სამართალშეგნების ამგვარ სუსტ გაელვებას). როგორც წმიდა ხმა და დაწერილის ოპოზიცია, სუფრა უზრუნველყოფს მარადიულ მეხსიერებას. ამ მეხსიერების მატარებლებად გვევლინებიან მამკაცები, სუფრა ძირითადად მათთვის იქმნება. ქალის დანიშნულება სუფრაზე მინიმალურია, მას ევალება სუფრისათვის საჭირო მოსამზადებელი სამუშაოების ჩატარება, იგი სუფრის ერთგვარი ორნამენტია. ქალი სუფრისთვის აქტუალურია მანამ, სანამ მიმდინარეობს სუფრის სრული აღჭურვა. მთლიანი “პურმარილიზაციის” შემდეგ ქალი კარგავს თავის “მომხიბვლელობას” და თუმცა ქალის “საქმენი საგმირონი” სადღეგრძელოებში პოვებს “ღირსეულ” ადგილს, მას უკვე ამოწურული აქვს ფუნქცია და ამის შემდეგ იწყება უმთავრესი ქართული საქმე, ქეიფი ანუ გეიფი (ინგლ. Gay-დან). ამდენად, ქართული სუფრა ქართული მამაკაცური სუბკულტურის ძირითადი ატრიბუტია. მამაკაცთშორისი სიყვარული, სიტყვები, რომლებითაც მამკაცები სუფრის მსვლელობისას მიმართავენ ერთმანეთს (“ჩავეხუტოთ ერთმანეთს”, “მოვესიყვარულოთ”, “ძალიან მომენატრა შენთან ჩაჯდომა”, “მიყვარხარ” და ა. შ.), ღრმა ეროტიზმისა და ურთიერთნდომის შემცველია. რასაკვირველია, ეს ეროტიზმი და ურთიერთლტოლვა არ არის გაცნობიერებული, როგორც წმინდა სექსუალური ლტოლვა, არამედ როგორც “ძმაკაცობა” და “გულის გადაშლა”. ამ ლატენტურ ურთიერთლტოლვას ქ(გ)ეიფის მეორე დღე, ურთიერთლტოლვის გაცნობიერებით გამოწვეული ერთგვარი “დარცხვენილობა” ააშკარავებს. ქ(გ)ეიფზე მიღწეული “მამაკაცური გულწრფელობა” “პახმელიაზე” გამოსვლით გამოისყიდება.

ზემოთქმული დევს მხოლოდ სუფრის ზედაპირზე, სიღრმეში კი ქართული სუფრა უფრო ტრაგიკულ ვითარებას მალავს. ის მალავს ჰეტეროსექსუალური აქტის არშემდგარობას, ღრმა ლტოლვას ქალისაკენ და, იმავდროულად, ქართველი მამკაცების, მე ვიტყოდი, პანიკურ შიშს ქალის, მისი სექსუალობის წინაშე (ქალიშვილობის ინსტიტუტი, რაც მამკაცური გამოგონებაა, ამ შიშის ერთ-ერთი დადასტურებაა). თუ მოვახდენთ მარქსისტულ დიალექტიკის “მიღწევის” პარაფრაზს, შეიძლება ითქვას, რომ ქართული სუფრა ფორმით ჰომოსექსუალისტური და შინაარსით ტრაგი-ჰეტეროსექსუალისტურია, ხოლო ქართველი მამაკაცი, არშემდგარი ქალი ანუ ქალის ცუდი შემთხვევაა.

რამდენიმე სიტყვა უნდა ითქვას თვით სუფრის სივრცულ-გეომეტრიულ კონფიგურაციაზე. უმეტესად ეს სივრცული მოწყობა განაპირობებს თამადის აუცილებლობას, იგი ბუნებრივად ამოიზრდება სუფრის გეომეტრიულ-სივრცული სტრუქტურიდან. “ფეხზე დგომის” ან მაგიდების გაფანტულობის პირობებში თამადა შეუძლებელი ხდება. ძნელი აღმოსაჩენი არ არის ის, თუ როგორ “იტანჯებიან” ქართველები ე. წ. პრეზენტაციებზე გამართულ “ალაფურშეტებზე”. ტრადიციული სუფრის ჩვეულება მითხოვს “ჩაჯდომას”, “ჩაღრმავებულ (კლინიკურ) ნადიმს” და ურთიერთგაზიარების უფრო მაღალ დონეს, რის შესაძლებლობასაც არ იძლევა პრეზენტაციების ატმოსფერო და იქ არსებული ფსევდოსაქმიანი გარემო.

ტრადიციული წარმოდგენების თანახმად შეუძლებელია სუფრას საქმე ახლდეს, რადგან სუფრა თვითონ არის ყველაზე დიდი საქმე. აქედან მომდინარეობს ქართველების ირონია და ხშირად აგრესია პრეზენტაციებზე გამართული ალაფურშეტებისა და საქმიანი სადილებისადმი.

პრეზენტაციებზე გამართული “ალაფურშეტის” მიმართ აგრესიულობა პოზიტიურად აღიზიანებს დემოკრატიულ საწყისებს. თამადის შეუძლებლობა შესაძლებელს ხდის სხვაგვარი წესრიგის დანახვას და ქმნის მასალას დემოკრატიისათვის, ნელ-ნელა ყალიბდება ახალი ტიპის ქართველი: “პრეზენტაცია-ფურშეტის ქართველი”, მომავალი ქართული დემოკრატიის სუბიექტი, რომელსაც ტვინიდან გამორეცხილი ექნება სადღეგრძელოები და სენტიმენტალური დეტალები საქართველოს ისტორიიდან. ქართული სუფრის “დაჩეხვა” ეს საქართველოს ისტორიის დაჩეხვაცაა და ამდენად “ანტიპატრიოტული” აქტია. დაჩეხილი სუფრის ნაპრალებში ჩნდება ადგილი ტოლერანტიზმისათვის ან, უფრო სწორად, ამ ნაპრალებში დიდი სიძნელეებით აღიმართება “უცხო”, სხვა, არა ჩვენი სისხლისა და რწმენის ადამიანი, რომელიც ითხოვს კულტურაში გაფორმების სანქციას (იეღოველები, სექსუალური და ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგნლები და ა. შ.).

სწორედ “დაჩეხილი” მაგიდის პირობებშია შესაძლებელი დემოკრატია. იქ სადაც წინაპრების სადღეგრძელო წარმოითქმის, ადგილი არ არის არატრადიციული კულტურისათვის. თამადა შეუძლებელია არატრადიციული ღირებულებების მატარებელი იყოს. წარმოიდგინეთ იეღოველი ან მეშვიდე დღის ადვენტისტი თამადა, შესაბამისად, საქართველოში იეღოველები და სხვა რელიგიური ორიენტაციის ქართველი ვერასოდეს გახდება არათუ ქვეყნის პირველი პირი, არამედ პატარა რაიონის გამგებელიც კი. მაგრამ ეს ხდება არა იმის გამო, რომ ქართველი რელიგიური მრწამსის სიწმინდეს იცავს, არამედ იმიტომ, რომ რელიგია გაგებულია, როგორც მორალური იმპერატივებისაგან დაცლილი წმინდა რიტუალი.

სუფრის რიტუალით ჩანაცვლებულია რელიგიურ დოგმები და მორალურ იმპერატივები. კვებითი სტანდარტების და სუფრასთან დაკავშირებული მოლოდინების გაცრუება უფრო მეტ კონფლიქტურ სიტუაციებს ქმნის, ვიდრე რელიგიურ მსოფლმხედველობათა შეუთავსებლობა. სუფრა და მისი წესები მოლოდინების ერთგვაროვან სრუქტურას ქმნის. იეღოველის ან კიდევ სხვა რელიგიური მომდინარეობის წარმომადგენლის სუფრული, გასტრონომიული ქცევის და ვერბალური აქტების (სადღეგრძელოების სისტემა და სუფრული საუბრების თემა) ტრდიციული სუფრის ნორმებთან შუთავსებლობაა ნამდვილ კონფლიქტურ სიტუაციის საბაბი. არატრადიციული რელიგიური ორიენტაციის ადამიანი მიუღებელია იმიტომ, რომ ის სუფრასთან მიმართებაში არ იქცევა საყოველთაოდ გავრცელებული მოდელის თანახმად, ანუ ის არღვევს მეტნაკლებად ჰომოგენურ კვებით რეჟიმს: “არ ჭამს და არ სვამს ჩვენსავით”, “ისინი” არ ქეიფობენ ისე, როგორც “ჩვენ”, არ ხარჯავენ (ანუ აქვთ განსხვავებული ხარჯვის ეკონომიკა) როგორც “ჩვენ”, არ ამბობენ იმ სადღეგრძელოებს, რასაც “ჩვენ” ვამბობთ, არა აქვთ სტუმარ -მასპინძლობის ის წესი, რაც გვაქვს “ჩვენ” და ა. შ. აქ წყდება უნივერსალური კონფორმიზმის ქართველური ყოველდღიურობის ფილოსოფიის “მოთმინების”ჯაჭვი. მხოლოდ გასტროკულტურული შეუთავსებლობის ნიადაგზე იღებს კამათი და დაპირისპირება ჭეშმარიტად “შეუწყნარებელ” სახეს.

 

 

აღსანიშნავია, რომ ჩვენს კულტურას არა აქვს იატაკქვეშეთი, ანდერგრაუნდი. ჩვენი კონტრკულტურის წარმომადგენლების დახეული და ჭუჭყიანი ჯინსების მიღმა მდიდარი მამიკოს სნობი და კონფორმისტი შვილი იმალება (ამ ფაქტზე ერთ-ერთმა პირველმა დ. ბუხრიკიძემ მიუთითა). ის მხოლოდ თამაშობს საკუთარი მდგომარეობით რადგან იცის, რომ ასევე კონფორმისტი მშობელი (მთელი საზოგადოებაც) ყოველთვის გაუღებს სახლის კარებს, დააპურებს და აპატიებს მამის იდეის “ღალატს”. დიახ, “კარგი ოჯახისშვილები” იყვნენ ჰიპებიც, მაგრამ განსხვავებით ქართველი “კონტრკულტურისტებისაგან”, ისინი “მამის კულტურის” სრული უარყოფის შემდეგ დაუბრუნდნენ საკუთარ სახლებს. ამ ქვეყანაში კი მამებსა და შვილებს შორის ყოველთვის არსებობს “ფარული კავშირი”- “ფარული კონფორმიზმი. ამიტომაც, რამდენიც არ უნდა იყვირონ “რეფორმატორმა შვილებმა”, ისინი არასოდეს არ გაწირავენ მამას და არც მამა გაიმეტებს მათ. მოჯანყე შვილი ჩვენთან ცალი ხელით ყოვეთვის მამის კალთასაა ჩაფრენილი, ხოლო მეორე ხელით მის მოკვლას ცდილობს. შვილი არ გადის მამის სახლიდან, არც მშობლები უშვებენ მას, არადა სახლში უკვე არ არის საკმარისი ჟანგბადი, მაგრამ ჰაერის ეს უკმარისობა სიყვარულად და ადამიანური ურთიერთობების სიმდიდრედ საღდება. ქართული წარმოდგენებით დასავლეთს არა აქვს ასეთი “მდიდარი ადამიანური ურთიერთობები” და სუფრა, რის გამოც ქართველ ახალგაზრდებს ძალზე უჭირთ დასავლეთთან ადაპტაცია. სწორედ სუფრა ახდენს კონფორმისტული მენტალიტეტის პროდუცირებას: სოციალიზაციისას შვილები კარგად ხედავენ მათი მამების ორმაგ სტანდარტს. ერთსა და იმავე პიროვნებას მამები შვილების თვალწინ სუფრაზე გენიოსად წარმოაჩენენ, ხოლო მეორე დღეს “ოჯახური გარჩევისას” იგივე პიროვნება სოციალურ ნაგვად “აუტანელ ტიპად” ცხადდება. ის, ვინც კარგია სუფრასთან, არასუფრული რეალობის სივრცეში შესაძლოა მიუღებელი აღმოჩნდეს და რადგან “სუფრული ეთოსი” ურთიერთობების ამგვარ “შერბილებას” უწყობს ხელს, კონფლიქტი არასოდეს წყდება, იგი ყოველთვის გადაიტანება და დროში იწელება. საყოველთაოდ გავრცელებული ქცევის ამ მოდელის გამო საქართველოში არასოდეს არ მომხდარა და არც მოხდება არანაირი რევოლუცია. ხელისუფლებას სრულიად სამართლიანდ არა აქვს სოციალური რევოლუციის შიში. ხალხი არასოდეს არ მიმართვას სოციალურ რევოლუციას, რადგან ხალხიც თავის ზრახვებში და ოცნებებში ისევე გარყვნილია, როგორც ხელისუფლება. ხალხი ხელისუფლების არაცნობიერია, ამ არაცნობიერის შინაარსი კი ასეთია: “მე უკმაყოფილო იმით კი არა ვარ რომ შენ იპარავ სახელმწიფო ბიუჯეტიდან, არამედ იმით, რომ ამაზე მე არ მიმიწვდება ხელი. ქურდობას იმიტომ გპატიობ რომ ოდესმე მეც შეიძლება აღმოვჩნდე შენს ადგილზე (მდგომარეობაში) და ვითარცა მე შენ გაპატიებ ეგრეცა მომავალში ხალხი მე მაპატიებს”. სიმართლისმაძიებლობა უნივერსალური კონფორმიზმის ფილოსოფიის მხრიდან ყოველთვის “ინტრიგანობად” ინათლებოდა. საქართველო ჭეშმარიტად არის სანახევრო რევოლუციების, სანახევრო განათლების, სანახევრო დემოკრატიის, სანახევრო რეფორმების, სანახევრო თავისუფლებების, ფსევდო-ორგაზმების ქვეყანა, ხოლო ქართველი არის ის, ვინც მონობაში ცუდი მონაა, ხოლო თუ გარემოებების წყალობით თავისუფლებას ეღირსა, არ იცის, რა უყოს, როგორ გამოიყენოს ეს თავისუფლება.

სუფრული ეთოსი და მასზე დამყარებული სოციალური ქცევის პრაქტიკა ქმნის სპეციალურ ქართველურ ფსიქო-სოციო ტიპს – ორსახა იანუსს ანუ თეატრალს და “კარგ პოლიტიკოსს”, რომელიც ევროამერიკას ღიმილით ხიბლავს. ღიმილით სახის გარეშე.

ქართულ კულტურაში სხვა კულტურებისაგან განსხვავებულია “მამის მოკვდინების” მოტივაციაც (თუკი ასეთი რამ საერთოდ არსებობს ზოგადქართულ არაცნობიერში). თუკი ფსიქოანალიტიკურ პარადიგმაში მამას კლავენ შვილები დედის დაუფლების სურვილით, აქ შეიძლება მსგავსი რამ მოხდეს მხოლოდ საკვების, საჭმელის გამო. ამიტომ ჩვენთან ძალაუფლებისათვის ბრძოლა ამვე დროს საკვებისათვის ბრძოლაცაა და პირიქით. ბიზნესი (ქართულად “საკვები”) ყოველთვის უკავშირდება ძალაუფლებას (პოლიტიკას) და აქდან მიიღება ბიზნესმენი-დეპუტატი, ბიზნესმენი-გამგებელი და ა. შ. პრაგმატიზმის შესაბამისი “ფულოსოფიით”.

სუფრა მნიშვნელოვან ფსიქოლოგიურ ფუნქციას ასრულებს. ჩვენს სინამდვილეში იგი ცვლის ფსიქოანალიზს. ის ერთგვარი ფსიქო-სოციალური დრამაა, რომელსაც მამაკაცები “დგამენ”. თამადა დროებით პრეზიდენტი, პირველი პირია და ერთი დღით მაინც დაკმაყოფილებულია “მანია გრანდიოზა”, რომელიც თან ახლავს ნარცისულად მომართულ ქართულ კულტურას. სუფრის დანარჩენი წევრებიც სათანადოდ არიან შექებულნი თამადის მიერ. სუფრაზე მიიღწევა სრული ფსიქოთერაპიული ეფექტი და განკურნება. მართალი იყო ზაზა შათირიშვილი, როცა აღნიშნავდა, რომ ჩვენს კულტურაში არ მუშაობს ფსიქოანალიზი, ფსიქოანალიზი საჭიროა და მუშაობს იქ, სადაც საზოგადოება მაქსიმალურად “დაფორმატებულია”, იქ სადაც არავის არა აქვს დრო “მოესიყვარულოს” მეგობარს, სადაც მამას ნამდვილად უპირისპირდება შვილი. ფსიქოანალიტიკოსის ფუნქციას ჩვენს კულტურაში მეგობარი ასრულებს და არც თუ იშვიათად ადგილი აქვს ფსიქოანალიტიკურ გადატანასაც. ძმაკაცები, ეს შეყვარებულებული მამაკაცებია პერვერსიის გარეშე, სუფრა კი ლოგინი, რომლის უმწიკვლო თეთრი გადასაფარებელი ხანდახან სისხლითაც შეიღებება ხოლმე. ასე იცის სიყვარულის სიჭარბემ.

სუფრის სოციალური დანიშნულება მის მასოციალიზებელ ფუნქციაშია. ამ თვალსაზრისით არც ერთი ეროვნული “სოციალური გამოგონება” არ არის ასე მნიშვნელოვანი: სად შეიძლება ისწავლოს ქართველმა “კაცობა” ან “ქალობა”? მხოლოდ სუფრასთან და სუფრის კონტექსტში. ვაჟიშვილები სწავლობენ მამებისაგან სუფრის გაძღოლის წესებს, სადღეგრძელოებს და ამ გზით წყვეტენ “დამამაკაცების” რთულ ამოცანას. ლექსებს, ბრძნულ გამონათქვამებს და ფსევდოკულტურულ ფენომენებს ისინი სუფრასთან და სუფრისთვის სწავლობენ. ქალიშვილები სუფრასთან ადვილად ითვისებენ სტუმრის მიღებისა და მამაკაცებისათვის საჭირო გარემოს შექმნის წეს-ჩვეულებებს. სუფრის ეტიკეტი ადვილად გადამდებია და მიბაძვის მაღალი ხარისხით ხასიათდება. მისი ზეგავლენა იმდენად დიდია, რომ “ასკეტი ქართველიც “ კი სიბერეში მაინც უბრუნდება სუფრას და მის ჩვეულებებს.

ქართველობას დამწერლობასთან (ენასთან) ერთად “ინახავს”, სუფრა (ხმა) და საკითხავია, რომელს აქვს ამ თვალსაზრისით უფრო მეტი მნიშვნელობა? ყოველი შემთხვევისათვის სუფრის “კარგვით” და მისი “გაალაფურშეტებით” გამოწვეული ჩემი შეშფოთება მინდა გაგიზიაროთ და რჩევა შემოგთავაზოთ:

“ნუ მიეჩვევით ალაფურშეტებს, ის ჩვენი ერის მტრებმა შემოიღეს ჩვენი თვითმყოფადობის დასანგრევად და თუ ასეთი რამ მაინც არ აგცდათ, შეეცადეთ, იგი ქართულ სუფრად გადააქციოთ, ყოველთვის თან იქონიეთ “პორტატიული” სკამი, შეაერთეთ “დაჩეხილი” მაგიდები და მჭიდროდ შემოუსხედით მათ. ეს დაგიცავთ “უცხოს” ზეგავლენისაგან და ავი თვალისაგან. ჩვენი დევიზი უნდა იყოს”: “გადავაქციოთ ნებისმიერი ალაფურშეტი ქართულ სუფრად”.

მაშ, დავლიოთ, ძმებო, კიდევ ერთი სადღეგრძელო, სანამ წყეულ მიქელ გაბრიელს არ მოვაგონდებით და ჩვენს ნაკვალევს წალეკავს და წაშლის…