შეგახსნებთ, “გამოხმაურების” რუბრიკით დაბეჭდილი სტატიები შესაძლოა არ ასახავდნენ გაზეთ “მარანის” რედაქციის პოზიციას და არ ეთანხმებოდნენ ჩვენი გაზეთის მიერ დამკვიდრებულ სტილს.
გიორგი ბარისაშვილი
თავშივე გვინდა ვთქვათ, რომ აღნიშნული საკითხის გარშემო პრობლემა რომ არ შექმნილიყო, ეს მოკლე სტატიაც არ დაიწერებოდა და ჩვენს მკითხველს, თუნდაც მცირედი ხნით ნამდვილად არ მოვაცდენდით, მაგრამ, როგორც ჩანს, საკითხის გარშემო არსებული გაურკვევლობა სწორედ ხელს აძლევს მავანს და ამის გამო, გვინდა პირველად შევეხოთ იმ თემას, რომელსაც ტერმინ ქვევრის ტრანსლიტერაცია ეწოდება. წინამდებარე სტატია მეცნიერულ ხასიათს არ ატარებს და განკუთვნილია, როგორც ქართველი, ისე უცხოელი ადამიანების იმ კატეგორიისათვის, რომლებიც თავიანთი საქმიანობით მეტ-ნაკლებად დაკავშირებულნი არიან ქვევრთან და ქვევრის ღვინოსთან. ტერმინ „ტრანსლიტერაციის“ განმარტებისათვის მივმართეთ ქართული ენის ენციკლოპედიას (თბილისი, 2008. გვ. 460.), სადაც განმარტებას თან ახლავს ინგლისური ენის ბაზაზე ენათმეცნიერების ინსტიტუტში შემუშავებული ტრანსლიტერაციის სისტემა, რომელსაც აქვე გთავაზობთ:
თუკი ამ სისტემას, რომელიც ნამდვილად სარწმუნო წყაროს წარმოადგენს, თვალს გადაავლებთ, მაშინ რა თქმა უნდა მიხვდებით, რომ ამ მხრივ დღევანდელ საქართველოში ნამდვილად არასახარბიელო მდგომარეობაა. ერთ-ერთ მაგალითად იმ საგზაო მაჩვენებლების მოტანაც შეიძლება, რომლებზეც ქართულ-ინგლისურადაა მინიშნებული საქართველოს სოფლები, ქალაქები, მდინარეები და სხვ. ხსენებულ ნიშნულებზე დაწერილი სიტყვების შესწავლიდან გამომდინარე ცხადი ხდება, რომ ხშირ შემთხვევაში სამარცხვინო სიტუაციაში ვიმყოფებით...
თუმცა მოდით დავუბრუნდეთ ტერმინ ქვევრსა და მის მართებულ გამოთქმასა თუ ტრანსლიტერაციას.
უკვე რამდენიმე წელია, რაც საქართველოში აღორძინების გზაზეა ქვევრში ღვინის დაყენება. ეს ტრადიცია, მართალია შეწყვეტილი არასოდეს ყოფილა და დაახლოებით 8000 წელი გრძელდება, მაგრამ ასეთი ღვინის ბოთლებში ჩამოსხმა და უცხოეთში გატანა კი ჯერჯერობით ნამდვილად სიახლეა და ამ პროცესს ერთი ათეული წლის გამოცდილება თუ ახლავს (იგულისხმება ოჯახურ მარნებში წარმოებული და ჩამოსხმული, ბოლო პერიოდის ქვევრის ღვინო). ამ შემთხვევაში უცხოეთის ბაზარზე მეტად მნიშვნელოვანია ქართული ღვინის მართებულად წარდგენა, რაც დღემდე, უმრავლეს შემთხვევაში სამწუხაროდ არ ხერხდება. პრობლემას კი არა მხოლოდ ტერმინ ქვევრის ტრანსლიტერაციის საკითხი წარმოადგენს, არამედ მისი არასწორი, განგებ დამახინჯებული ე.წ. „თარგმანი“, რომლის დროსაც ღვინის ბოთლის ეტიკეტის ინგლისურ თარგმანში სიტყვა „ქვევრის“ მაგივრად წერია, მაგალითად „ამფორა“, რაც, როგორც უკვე ითქვა, არის უხეში შეცდომა, ხოლო მეორე მხრივ კი მომხმარებლის შეცდომაში შეყვანა. ამფორა და ქვევრი ორი ერთნამეთისაგან რადიკალურად განსხვავებული და სხვადასხვა დანიშნულების ჭურჭელია. ამფორა ესაა ბერძნული წარმოშობის თიხის ორყურა ჭურჭელი, რომელიც გამოიყენებოდა ზეთისა და ღვინის ტრანსპორტირებისათვის და მისი მოცულობა მერყეობდა დაახლოებით 5 -დან 30 ლიტრამდე. ქვევრის ამფორად „გადანათვლას“ ზოგიერთ შემთხვევაში ახლავს კიდეც თავისი შეძლებისდაგვარი განმარტება, რასაც ძირითადად იმით ხსნიან, რომ თურმე უცხოელ მომხმარებელს სიტყვა „ქვევრის“ გამოთქმა უჭირს და სხვ. უნდა ითქვას, რომ ამგვარი მიზეზები არაერთია, ხოლო ქართული ღვინო თანდათანობით ფეხს იკიდებს ევროპის ბაზარზე, თუმცა არასწორი, განგებ დამახინჯებული სახელდებით... კი მაგრამ რამდენ უცხოელსაც, რომელიმე ქართული სიტყვის გამოთქმა გაუჭირდება, როგორ მოვიქცეთ, გადავარქვათ სახელები ყველაფერს? თუმცა, რომ არა ამ ყველაფერზე ჩვენი „კეთილი ნება“, საქმე აქამდე ნამდვილად არ მივიდოდა. ასეთ შემთხვევაში ერთხელ და სამუდამოდ უნდა ჩამოვყალიბდეთ და უარი ვთქვათ ტერმინ „ქვევრის“ არასწორ და ზოგიერთ შემთხვევაში გაურკვეველი განმარტებებისაგან. ნუთუ ის, ვინც თავისი ღვინის ბოთლის ეტიკეტზე ქვევრის მაგივრად „ამფორას“ აწერს ერთხელ მაინც არ დაფიქრებულა - სად ქართული ქვევრი და სად ამფორაო? გასაგებია, რომ ხშირ შემთხვევაში ეს თავად იმათი მოთხოვნაა, ვინც ჩვენს ღვინოს ყიდულობს, ანუ უცხოელებისა, მაგრამ დალოცვილისშვილო, დღეს რომ „ამას“ გთხოვენ და თანახმა ხარ, ხვალ რომ „იმას“ მოგთხოვენ, იმაზეც თანახმა იქნები? და ეს მაშინ, როდესაც ზოგიერთი უცხოელი მეღვინე, რომელიც საქართველოდან გატანილ ქვევრებში ღვინოს აყენებს, მადლიერების გრძნობით თავისი ღვინის ეტიკეტზე მართებულად აწერს kvevr -ს. თუკი საქართველოში არ მოიძებნება მისაბაძი ადამიანი, უცხოელებისაგან მაინც ავიღოთ სწორი მაგალითი.
თუმცა არსებობს გაცილებით დიდი პრობლემა, რასაც ტერმინ ქვევრის ტრანსლიტერაცია წარმოადგენს. როგორც აღინიშნა დღემდე ეს პრობლემა ღიაა და მისი მოგვარება ჯერჯერობით არ მოხერხდა. საქმე ისაა, რომ ჩვენი ქართული ქვევრის ინგლისური ტრანსლიტერაციაა Kvevri და არა Qvevri, რასაც, შეიძლება ითქვას, რომ გადამწყვეტი მნიშვნელობაც კი აქვს. სამწუხაროდ, საქართველოში უმეტესწილად მცდარი ვერსიაა გავრცელებული. ამის შესახებ ქართველი, თუ უცხოელი სპეციალისტების მიერ არაერთხელ გამოითქვა შენიშვნა, რომ ტერმინი ქვევრის ინგლისური ვერსიის “Q”-თი გამოთქმა არასწორია, მაგრამ მათ ყური არავინ ათხოვა. ქართული ასობგერა „ქ“ -ს შესაბამისი ინგლისური შესატყვისი, მხედველობაში გვაქვს ტრანსლიტერაცია, არის “K” და არა“Q”. ეს უკანასკნელი კიინგლისურ ენაში ქართულ „ყ“-ს გადმოსცემს და ამრიგად თავად გააკეთეთ დასკვნა... ჩვენ კი კვლავაც გავიმეორებთ, რომ ლიტერატურულად გამართული ინგლისური ტერმინ ქვევრის ტრანსლიტერაციაა „Kvevri“ და არა „Qvevri“. საქართველოში ქვევრის ღვინის წარმოება სულ უფრო და უფრო პოპულარული ხდება და, აქედან გამომდინარე, ქვევრის გარშემო ხშირია ქართული თუ უცხოური გამოცემები. ინგლისურენოვან ზოგიერთ გამოცემაში მართებულ ტერმინს ვხვდებით, მაგრამ უნდა აღინიშნოს, რომ უმეტეს შემთხვევაში ჩვენ საქმე გვაქვს არასწორად დაწერილ ტერმინთან. გარდა ამისა, ბოლო პერიოდში არაერთი გაერთიანება ჩამოყალიბდა, რომლებიც ამ მხრივ ეწევიან საქმიანობას. მართალია, ამგვარი გაერთიანებების უცხოურ დასახელებებში ხშირად ქვევრის დასახელება სწორედ „Q“ - თი იწყება, მაგრამ ამის გამოსწორება სწორედ ახლაა იოლი, რადგან ჯერ დიდი დრო არ გასულა და ხალხიც ამ დასახელებას ჯერ არ მისჩვევია. მეორეა ის, რომ ამ ყველაფერს შესაძლოა „ვინმე“ უდარაჯებდეს და ჩვენი შეცდომა თავის სასიკეთოდ გამოიყენოს...
ამ მხრივ არა მხოლოდ ხსენებული ტერმინი, არამედ ბევრი სხვა სიტყვა თუ სახელია გასამართავი და ამგვარი პრობლემა იმისი ბრალი უფროა, რომ დარგის სპეციალისტების აზრს არავინ ითვალისწინებს. ალბათ თავდაპირველად შიგნით უნდა მოგვარდეს ყველა პრობლემა, რასაც თავისთავად მოჰყვება ამ საკითხის უცხოეთში დარეგულირებაც. და რახან სიტყვამ შიდა პრობლემა მოიტანა, არ შეიძლება არ აღინიშნოს ის გულისტკივილი, რომელიც ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონის (ქეგლი) ახალი გამოცემის, თვალის, თუნდაც ერთი გადავლების შემდეგ დამეუფლა. რა თქმა უნდა, მევენახეობა-მეღვინეობის ტერმინოლოგია მაქვს მხედველობაში, სადაც არაერთი შეცდომაა დაშვებული. აქაც, რაღა თქმა უნდა, საქმე გვაქვს დარგის სპეციალისტების ან იგნორირებასთან ან მათ არასწორად შერჩევასთან... იმედი ვიქონიოთ, რომ ლექსიკონის მომდევნო ტომებზე მუშაობისას სარედაქციო ჯგუფში ჩაერთვებიან მევენახეობა-მეღვინეობის დარგებში მომუშავე კომპეტენტური ადამიანები და ამრიგად გამოირიცხება ის უხერხული შეცდომები, რომლებსაც ვხვდებით ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონის ახალი გამცემის (ხუთტომეულის) პირველ (2008წ.) და მეორე (2010წ.) ტომებში.
დასასრულს, გვინდა აღვნიშნოთ, რომ ამ ყველაფრის თავი და თავი ის უნდა იყოს, რომ მავანი ჭკუას ეკითხება არა იმას, ვინც ქართულ ფესვებს, ტრადიციებსა და, რაც უმთავრესია, ამ ყოველივეს მნიშვნელობას იცნობს, არამედ მათ, რომლებსაც საქართველოს მევენახეობა-მეღვინეობასა და მისი ისტორიისათვის ევროპასა თუ აშშ-ში მოუკრავთ ყური. სამწუხაროა, რომ ასეთებმა უკვე მრავლად მოიყარეს თავი ქართული ვაზისა და ღვინის გარშემო. საქართველოს მევენახეობა-მეღვინეობა ამგვარ რთულ ყოფაში შაჰ-აბასის დროსაც კი არ ყოფილა...
იმედი ვიქონიოთ, რომ სოფლის მეურნეობის ამ სფეროების მართვის სათავეებთან ამის შემდეგ მაინც მოიყრიან თავს ქართველი სპეციალისტები.
© ღვინის კლუბი/Weekend