ალეკო ცქიტიშვილი
უსამართლოდ მივიწყებული ქართული ყურძნის ჯიში - ქისი მეღვინეებმა სულ რაღაც ხუთი-ექვსი წლის წინ გაიხსენეს. მანამდე მის შესახებ მხოლოდ სპეციალური ლიტერატურიდან ჰქონდათ ინფორმაცია. ცოტა უფრო მეტი იცოდნენ მებაღეობის, მევენახეობისა და მეღვინეობის ინსტიტუტის მეცნიერ-თანამშრომლებმა და მაღრაანელმა გლეხებმა. დღეს ვითარება შეიცვალა - ღვინო "ქისი" რამდენიმე კომპანიის საცავშია და ღვინის მაღაზიებშიც მომხმარებელს უკვე არჩევანის საშუალებაც აქვს. კომპანიები პრესტიჟის საქმედ თვლიან ქისის გაშენებას თავიანთ ვენახებში, თითქოს ერთმანეთს ეჯიბრებიანო.
განსაკუთრებით მაინც სოფელი მაღრაანი ამაყობს ქისით. იგი აქაურების ყოფასთან იმდენად არის შესისხლხორცებული, რომ მიმდებარე სოფლებში "მაღრაანულ ქისს" უწოდებენ. შედარებისთვის: ზუსტად ასევე მწვანე კახური არცთუ იშვიათად შეცდომით იხსენიება, როგორც "მანავის მწვანე". შეიძლება ითქვას, რომ მაღრაანი ქისის დე ფაქტო, ჯერჯერობით არაღიარებული მიკროზონაა. აქაურები ამტკიცებენ, რომ მხოლოდ ამ სოფელში დაკრეფილი ქისით მიიღება მაღალი ხარისხის ღვინო.
ახმეტის მუნიციპალიტეტის სოფელი მაღრაანი ალაზნის მარცხენა შენაკადის, მდ. მაჭარეულის ნაპირებზე მდებარეობს, ზღვის დონიდან 500 მეტრზე. სამი მხრიდან ტყეები აკრავს, მათ შორის - ბაბანეურის სახელმწიფო ნაკრძალი. აქაურ მევენახეობაზე ტყეების სიახლოვე დადებით გავლენას ახდენს, განსაკუთრებით - აგვისტოს ცხელ დღეებში, როცა ყურძენს სასურველი შაქრიანობის ასაკრეფად ტყიდან მონაბერი ღამის გრილი ნიავი ეხმარება.
მაღრაანის ტერიტორიაზე ბევრი ისტორიულ-არქიტექტურული ძეგლია აღნუსხული. თუმცა, ისტორიკოსებს და არქეოლოგებს აქ კიდევ ბევრი აქვთ სამუშაო. როგორც მაღრაანელები ამბობენ, სოფლის მიმდებარე ტყეები სავსეა ძველი ნასახლარებით, მიტოვებული მარნებითა და ქვევრებით. ძველად სოფელი უფრო ზემოთ, მთებისკენ იყო გაშენებული. მეოცე საუკუნეში ხალხი შედარებით დაბლა ჩამოსახლდა, ძველი სოფელი კი ტყემ დაფარა.
ბოლშევიკურ ეპოქაში მაღღაანში უფრო მეტი ყურადღება მესაქონლეობას ექცეოდა. შეძლებულ გლეხებს ე. წ. გაკულაკება და სტალინური რეპრესიები შეეხო, რის შემდეგაც, როგორც ყველგან, ძალაუფლება ხელში უსაქმურმა ბოგანოებმა ჩაიგდეს. კოლექტიურ მეურნეობებზე მიბმული მევენახეობა ათწლეულების განმავლობაში ძალიან დაკნინდა. ვაზის უძვირფასეს ჯიშს - ქისს არანაირი ყურადღება არ ექცეოდა, თუ არ ჩავთვლით მისდამი ამპელოგრაფების წმინდა სამეცნიერო ინტერესს.
"ეს ჯიში აქ ათაპაპიდანვე არსებობს. ვიცი, რომ ბაბანეურშიც არის ცოტა. სხვაგან კი არსად გამიგია. ადრე ბაღ-ვენახები ზემოთკენ იყო გაშენებული, ძველ სოფელში. ახლა ის ადგილები სულ გატყევებულია", - იხსენებს მაღრაანელი მევენახე, 75 წლის ავთანდილ მექვევრიშვილი, რომელმაც 40 წლის წინ საკარმიდამო ნაკვეთში 500-მდე ძირი ქისი გააშენა, - "ძალიან მინდოდა, მხოლოდ ქისის ვენახი მქონოდა, რადგან მაღრაანში ყიველთვის ამ ყურძნის ღვინო იყო განთქმული. თავიდან ორჯერ შევიძინე ნამყენი ნერგები და გავაშენე, მაგრამ ქისი არ აღმოჩნდა. ამიტომ ორჯერვე გავჯაგე. მესამედ უკვე მე თვითონ შევიგულე და მოვიტანე ქისის ლერწები, მაგრამ ვიდრე მყნობელს მოვიყვანდი, ლერწები გამოშრა. ბოლოს თავზე ხელი ავიღე, მეზობელს სანერგე ორმოში ჩაყრილი კალმები მოვპარე, დავამყნობინე და დავრგე. ეს ვენახი იმ მოპარული კალმებისგანაა. 1970 წელს გავაშენე და ახლა საუკეთესო მოსავალს მაძლევს. დაწურვის შემდეგ ჭაჭაზე ვაჩერებ 12-14 დღე და მერე გადავიღებ ხოლმე. რქაწითელივით გაზაფხულამდე გაჩერება ამას არ უხდება, უფრო მძიმე დასალევია".
ავთანდილ მექვევრიშვილის დახასიათებით, ორკვირიანი მაცერაციით დამზადებულ ქისის ღვინოს დაძველების დიდი პოტენციალი აქვს. პირადად ის ღვინოს ქვევრებში აძველებს: "რაც უფრო დიდხანს დააძველებთ, მით უფრო სასიამოვნო დასალევია. ფიალაში ჩამოსხმისას შამპანურივით წინწკლებს ისვრის".
"შუხმანის ღვინოების" გენერალური დირექტორის, გოგი დაქიშვილის თქმით, ტრადიციული კახური ტექნოლოგიით დაყენებული ქისი სულაც არ არის მძიმე დასალევი. უბრალოდ, გლეხები ყურადღებას არ აქცევენ კლერტის სიმწიფეს, რის გამოც გაზაფხულზე თავს იჩენს პრობლემა - მკვახე კლერტთან ერთად ქვევრში დალუქული ახალი ღვინო მომწარო გემო იღებს.
გოგი დაქიშვილი, "შუხმანის ღვინოების" გენერალური დირექტორი:"რქაწითელთან შედარებით, ქისის კლერტი გვიან მწიფდება. ამიტომ, თუ მას ტრადიციული კახური ტექნოლოგიით ქვევრში ვაყენებთ, სასურველია, ოქტომბერში დაიკრიფოს. ჩვენ ქისს მაღრაანელი გლეხებიდან ვიბარებთ და თუკი შევატყვეთ, რომ ყურძენს კლერტი მწიფე არა აქვს, მოსავლის ამ ნაწილს კლერტს ვაცლით. ძირითადად კი ჭაჭა-კლერტთან ერთად ქვევრებში ვწურავთ. მესამე დღეს იწყება დუღილი და გრძელდება ორი კვირა, რის შემდეგაც ჭაჭა დაბლა ჩადის. ამ დროს ქვევრებს გადავავსებთ, მერე დურდოზე მოტივტივე ფუჭ მარცვლებს მოვხსნით და ქვევრებს ვლუქავთ. ამ დროს ქვევრის ყელს 4 სმ-ზე წმინდა თიხით ვგოზავთ - ისეთით, კენჭები რომ არ ურევია. მერე თავზე ვადებთ მრგვალად გამოჭრილ ფიქალს, რასაც ბოლოს ზედ ლამს ვაყრით. გაზაფხულამდე ასე არის დალუქული, მერე კი გადაგვაქვს მუხის კასრებში და იქ ვაძველებთ ერთი წლის განმავლობაში. კასრში გადატანამდე ახალგაზრდა ქისის ღვინოში ხილის არომატები დომინირებს, მეტადრე - ვაშლის, მსხლისა და ატმისა. კასრში კი ცნობილი ვანილის არომატის გარდა, ვითარდება კახური ღვინისათვის დამახასიათებელი არომატები - მოხალული ნუშის, გამშრალი ბალახების, გარგრის ჩირის... დარიჩინის არომატიც გვიგვრძვნია ხოლმე. მე მაინც ქისის ტრადიციული კახური მეთოდით ქვევრში დაყენების მომხრე ვარ, თანაც - ყოველგვარი ენზიმებისა და სელექციური საფუარის გარეშე".
გოგი დაქიშვილის მიდგომას იზიარებს კომპანია „ხოხბის ცრემლების“მფლობელი, ჯონ ვურდემანი, რომელსაც მიაჩნია, რომ ქართული ღვინის მომავალი ყურძნის აბორიგენულ ჯიშებს, ქვევრს და ღვინის დაყენების ტრადიციულ მეთოდებს უკავშირდება. კომპანია "ხოხბის ცრემლებმა" ბაზარზე უკვე გამოიტანა ისეთი იშვიათი ქართული ყურძნებისგან დამზადებული ღვინოები, როგორიცაა: შავკაპიტო, თავკვერი, ქისი. "ხოხბის ცრემლების" "ქისი" თავს პირველი დაგემოვნებისთანავე დაგამახსოვრებთ.
შორს წაგვიყვანს ყველა კომპანიის ჩამოთვლა, ვინც ქისი მეღვინეობაში დააბრუნა. თუმცა ორ მათგანს გვერდს ვერ ავუვლი. მათი დამსახურება იმითაც ფასეულია, რომ ქისის ვენახები არა მაღრაანში, არამედ კახეთის სხვა სოფლებშიც გააშენეს.
ცოტა ხნის წინ სს „კორპორაცია ქინძმარაულმა“ ნახევრადტკბილი "ქისი" ჩამოასხა. ნახევრადტბილი ღვინის დამზადების იდეა მის ავტორებს ახალმა ვენახებმა უკარნახა. „ყვარელში ქისს როცა ვაშენებდით, ყველა გვეუბნებოდა, რომ აქ თეთრი ყურძნის ჯიშების გაშენებას აზრი არ ექნებოდა და ვენახში ადგილი მხოლოდ საფერავისთვის უნდა დაგვეთმო. არ ვიცი, საიდან აკეთებენ ასეთ დასკვნებს. 2010 წელს ქისის ღვინო პირველად ჩამოვასხით. ეს ახალგაზრდა ვენახის პირველი მოსავლის ღვინოა და სწორედ ამის გამო ვიფიქრეთ, რომ იგი ნახევრადტკბილი უფრო საინტერესო იქნებოდა“, – ამბობს „კორპორაცია ქინძმარაულის“ გენერალური დირექტორი, "ღვინის კლუბის" წევრი ნუგზარ ქსოვრელი.
აღსანიშნავია კომპანია "ვაშაძე და ძმების" "ქისი". ჩვენი გაზეთის მკითხველმა უკვე იცის, რომ გასულ წელს "ღვინის კლუბის" დეგუსტაციაზე, რომელიც იშვიათი ქართული ჯიშებისგან დაწურულ ღვინოებს მიეძღვნა, "ვაშაძე და ძმების" "ქისმა" (2007 წლის მოსავალი) ყველაზე მაღალი შეფასება დაიმსახურა. ეს შეფასება მით უფრო მნიშვნელოვანია, რომ "მეხილეობის, მევენახეობისა და მეღვინეობის" ინსტიტუტში ჩატარებულ დეგუსტაციაში გამოცდილი ენოლოგები და დარგის მეცნიერები მონაწილეობდნენ.
ამჟამინდელი მდგომარეობით, უნიკალური ჯიში - ქისი, რომელსაც ხუთი-ექვსი წლის წინ გადაშენება ემუქრებოდა, გადარჩენილია და გამრავლებულია სხვადასხვა სოფელში, როგორ კერძო პირთა, ისე ღვინის მწარმოებელი კომპანიების ვენახებში. მოთხოვნა და ინტერესი რაკი გაჩნდა, გლეხები ნელ-ნელა დაინტერესდნენ ქისის ვენახების გაშენებით. თუმცა, ეს ინტერესი უფრო მეტი იქნებოდა, სახელმწიფოს მათთვის მცირე მარნების გასამართად და მეღვინეობის დასაწყებად ხელი რომ შეეწყო.
პრობლემა ისაა, რომ მაღრაანისა და მიმდებარე სოფლების მევენახე გლეხებიდან ქისს მხოლოდ "შუხმანის ღვინოები" იბარებს. კომპანია გლეხებს შესაბამისი კონტრაქტით გაზაფხულიდანვე აკონტროლებს, რათა შემოდგომაზე სასურველი ხარისხის ნედლეული მიიღოს. სხვა კომპანიებს გლეხების ქისი დიდად არ აინტერესებს, რადგან ყველას უკვე თავისი ვენახი აქვს, სადაც ყურძნის ხარისხის კონტროლი ბევრად იოლი და მოსახერხებელია.
"კორპორაცია ქინძმარაულისა" და "ქინძმარაულის მარნის" ქისის ვენახები შეგიძლიათ ნახოთ ყვარელში, "თელავის მარნისა" და "ვაშაძე და ძმებისა" - კონდოლსა და წინანდალში, "ჯი ვი ეს"-მა კი ქისი მაღრაანსა და ფიჩხოვანს შორის, ტყისპირა ფერდობზე გააშენა. ამით დასახელებული სოფლების გლეხებს მხოლოდ ის სარგებელი აქვთ, რომ კომპანიების ვენახებში დღიურ მუშად მუშაობენ და გარკვეულ ანაზღაურებასაც იღებენ. რომელიმე გლეხმა ქისი თუ გააშენა, ისიც მხოლოდ თავისთვის, წლიდან წლამდე მოსახმარად და არა ყურძნის გაყიდვის მიზნით.
გოგი დაქიშვილის თქმით, 2003 წელს, როცა "ვინოტერამ" (ეს კომპანია მერე "შუხმანის ღვინოებს" შეუერთდა) ქისი პირველად ჩაიბარა, უხეში დათვლით, მაღრაანში, ქისტაურში და ერთ-ორ სხვა სოფელში მხოლოდ 50 ტონა ქისის დაკრეფა მოხერხდებოდა. ამჟამად კი 100 ტონაც დაიკრიფება. რვა წლის განმავლობაში ქისის მოსავალი, ძირითადად, კომპანიების ახალი ვენახების ხარჯზე გაორმაგდა.
მაღრაანელი მევენახის, ავთანდილ მექვევრიშვილის თქმით, ქისის ცნობადობა ჯერჯერობით ისე არ არის გაზრდილი, რომ მაღრაანს ხალხი აწყდებოდეს და კონკრეტულად ამ ყურძნის ღვინოს ითხოვდეს. ამდენად, ამ სოფელში ქისის ვენახების გაშენების ინტერესი მხოლოდ "შუხმანის ღვინოებთან" საკონტრაქტო ურთიერთობას და ზოგიერთი გლეხის პირად ენთუზიაზმს უკავშირდება. მცირე მარნების წახალისებით (თუნდაც - უპროცენტო, ან შეღავათიანი კრედიტებით) სახელმწიფო მაღრაანის მძიმე სოციალურ მდგომარეობასაც გამოასწორებდა და ქართულ მეღვინეობასაც კიდევ ერთი სრულფასოვანი ტერუარი შეემატებოდა.
© ღვინის კლუბი/Weekend